ارزشیابی پروژه‌‌های بیابان‌زدایی مبتنی براهداف توسعه پایدار (بررسی موردی: شهرستان گناباد در استان خراسان رضوی، ایران)

Abstract

بیابان‌زایی، فرآیند پیچیده تخریب سرزمین همراه با خسارت‌های طبیعی و زیستی است که موجب نابودی بوم‌سازگان‌ها می‌شود. به‌طوریکه امروزه، کنترل، کاهش و معکوس کردن بیابان‌زایی و ارزشیابی کمی تغییرات ناشی از آن، بسیار ضروری است. لذا، پژوهش حاضر با هدف ارزیابی پروژه‌های بیابان‌زدایی، با تأکید بر تحقق اهداف توسعۀ پایدار سازمان ملل SDG در شرق ایران و در شهرستان گناباد خراسان رضوی انجام شد. شاخص‌های مهمی مانند؛ میزان مشارکت، مهاجرت، آموزش در بُعد اجتماعی، درآمد، سرمایه‌گذاری و اشتغال در بُعد اقتصادی، از طریق پرسشنامه با 51 گویه و مصاحبه عمیق جمع‌آوری و تحلیل شدند. در بُعد محیطی نیز شاخص‌ پوشش گیاهی و گرد و غبار، از طریق تصاویر ماهواره‌ای ارزیابی شد. جامعه آماری پژوهش شامل 107 نفر از افراد بومی، تسهیلگران، ذینفعان، مدیران و کارشناسان اجرایی بود و تجزیه و تحلیل پرسشنامه‌ها با آزمون‌های آماری T و فریدمن انجام شد. نتایج نشان داد در منطقۀ مورد بررسی، پروژه بیابان‌زدایی تأثیری متوسط بر شاخص‌های منتخب دارد. به‌طوریکه، در بخش اجتماعی، میانگین شاخص‌های مشارکت و مهاجرت به ‌ترتیب 63/3 و 38/3 از میانگین فراتر رفته و بهبود معنی‌داری داشته‌اند (05/0P-value <). در بخش اقتصادی نیز شاخص درآمد با میانگین 38/3 افزایش داشته، اما میانگین شاخص سرمایه‌گذاری تغییر معنی‌داری نداشته است. علاوه بر آن نتایج نشان داد که اشتغال‌زایی با میانگین 84/2 در حدی کمتر از انتظار بوده است. در بُعد محیطی، بررسی تصاویر ماهواره‌ای نشان‌داد که میانگین شاخص پوشش گیاهی از 0837/0 در سال 1392 به 1261/0 در سال 1402 افزایش یافته و تناوب گرد و غبار 4% کاهش داشته ‌است. بنابراین، مشارکت عمومی با میانگین رتبه 60/6، مهمترین عامل موفقیت پروژه بیابان‌زدایی است. لذا، برای بیشتر شدن اثربخشی پروژه‌های بیابان‌زدایی، تقویت مشارکت محلی، سرمایه‌گذاری و توجه بیشتر به ابعاد اجتماعی - اقتصادی پیشنهاد می‌شود.