شناسایی گیاهان دارویی_صنعتی پرکاربرد مراتع بیابانی و بررسی آگاهی جامعه محلی نسبت به آنها در شهرستان خواف، خراسان رضوی

Abstract

گیاهان دارویی-صنعتی یکی از منابع ارزشمند در گسترۀ وسیع منابع­طبیعی ایران هستند که در صورت شناخت صحیح و بهره­برداری اصولی می­تواند، به­عنوان درآمد مکمل و نیز یک منبع غذایی نقش مهمی در رفاه و زندگی روزمره مردم محلی ایفا کنند. هدف از بررسی حاضر ارزیابی ظرفیت­های دارویی- صنعتی مراتع شهرستان خواف است. روش اصلی پژوهش حاضر مبتنی بر جستجوی اطلاعات به شیوه مستقیم و جمع­آوری داده­ها در قالب پرسشنامه از بهره­برداران بومی مراتع خواف بود. تعداد 45 پرسشنامه‌ با ضریب پایایی آلفای کرونباخ 77/0 تکمیل شد. برای بررسی همبستگی مولفه­های اجتماعی و میزان آگاهی و برنامه‌های آموزشی با استفاده از ضریب همبستگی اسپیرمن مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد آگاهی بهره‌برداران در خصوص گیاهان دارویی- صنعتی زیاد است 8/%47­. علاقۀ بهره‌برداران به شرکت در برنامه‌ها آموزشی متوسط 4/30% تا زیاد­0/%63 بود. نتایج نشان از وابستگی زیاد معیشت و درمان بهره­برداران از گیاهان دارویی و صنعتی مراتع دارد. گونه­های گیاهی شناسایی شده متعلق به 21 تیره است که بیشترین گونه­ها متعلق به خانواده نعناعیان 15/19% ­­­است. پراکنش گونه­های گیاهی مورد بررسی بیشتر در ارتفاعات کوه­ها ­9/48% است. بر اساس نتایج حاصله از اندام­های گیاهی، بیشترین استفاده را برگ گیاهان مورد بررسی دارند (4/57%). از بین گیاهان شناسایی شده، گونه­های کما (Ferula ovina Boiss.)، اسپند (Peganum harmala L.)، کاکوتی (Ziziphora persica Bunge.)، زیره­سیاه (Cuminum cyminum L.)، آویشن (Thymus vulgaris L.)، پونه (Mentha pulegium L.)، بنه (Pistacia atlantica Desf subsp. (cabulica (Stocks) Rech.f.))، اسطوخودوس (Lavandula angustifolia Mill.) و ریواس (Rheum ribes L.) بیشترین استفاده را در مراتع شهرستان خواف بین بهره­برداران دارد. برای مدیریت و درآمدزایی گیاهان دارویی-صنعتی مراتع بیابانی خواف پیشنهاد می­شود، نهادهای تصمیم گیرنده حمایت و همکاری لازم با جوامع محلی در راستای توسعه رویشگاه گونه­های شاخص و فراهم­کردن زیرساخت­های اصولی برای درآمدزایی و بهره­برداری پایدار را به­عمل آورند.