مؤلفه‌های سوررئالیستی در شعر بیژن نجدی

Abstract

سوررئالیسم در پی پرده‌برداری از واقعیت‌هایی است که در ضمیر ناخودآگاه ما نهفته‌است و فقط از طریق عالم اوهام و رؤیا به آثار هنری راه پیدا می‌کند. ردّ پای سوررئالیسم در ابعادی گستره در بسیاری از اشعار موزون و منثور فارسی دیده می‌شود. بیژن نجدی، یکی از پرچمداران مدرنیسم ادبی در شعر و داستان معاصر است. شعر او به‌دلیل نگارش خودکار، غلبۀ فضای گسست و چیرگی ناخودآگاه، با شعر هم‌عصرانش متمایز است و در فضایی سوررئالیستی سیرمی‌کند. نگارندگان با روش توصیفی- تحلیلی مبتنی بر متن کتاب واقعیت رؤیای من است، می-کوشند با پاسخ‌دادن به این پرسش‌ بنیادی که با استناد به چه مؤلفه‌هایی می‌توان بیژن نجدی را شاعر سوررئالیستی دانست؟ مؤلفه‌های سوررئالیستی را در شعر وی بررسی ‌کنند. نتایج پژوهش حاکی از اثرپذیری عمیق شاعر از زیبایی‌شناسی سوررئالیستی و مانیفست‌های این مکتب است؛ اشعار نجدی با گریز از هنجارهای مهم‌ترین قرارداد اجتماعی، یعنی زبان شکل گرفته‌است. درنظرگرفتن معانی تازه برای کلمات، دادن ویژگی‌های هنری به اشیاءِ معمولی و خلق شیءِ سوررئالیستی، هم‌نشینی آزاد و پیشامنطقی واژگان در محورهای جانشینی عمودی و افقی شعر، نقض منطق معنایی، وفور اندیشه‌های سرکش و نامرتبط، شکل‌گیری تصاویر فراواقعی و متناقض‌نما، شناوری زمان و مکان، غلبۀ تاریکی بر روشنایی، وحشت و اضطراب و هزل‌گویی در اشعار او نمایانگر اتوماتیسم ذهنی، نگارش خودکار و روایت شاعر از عالم رؤیا و ناخودآگاه است.