تطوّر اندیشه‌ی سیاسی صدرالمتألهین؛ تحلیل مقایسه‌ای اندیشه‌ی سیاسی صدرالمتألهین در “المبدأ و المعاد” و “الشواهد الربوبیه”

Abstract

پژوهش حاضر به‌منظور نشان‌دادن تحول و تطوّر اندیشه‌ی سیاسی صدرالمتألهین، این سوال اصلی را مطمح نظر قرار می‌دهد که: آیا اندیشه‌ی سیاسی صدرالمتألهین در طول زمان ثابت بوده و دچار تغییر و تحول نشده است؛ یا در طی دوران حیات علمی و عقلی وی، متحول‌شده و تطوّر یافته است؟ روش این نوشتار در پاسخ به سوال یادشده، استفاده از تحلیل مقایسه­ای اندیشه‌ی سیاسیِ صدرالمتألهین در آثار متقدم و متأخر وی خواهد بود. مدعای مقاله این است که در اندیشه‌ی سیاسی صدرالمتألهین، دست­کم می­توان دو مرحله را از یک‌دیگر متمایز ساخت و از دو صدرا، یعنی "صدرای اول" و "صدرای دوم"، سخن گفت؛ با این تمایز که اندیشه‌ی سیاسی صدرای اول در چارچوب فلسفه سیاسی فارابی قرار دارد و اندیشه‌ی سیاسی صدرای دوم، مستند به سهروردی، ابن­عربی، قیصری و اثری منحول از افلاطون است و به عرفان سیاسی متمایل است.