مقایسه‌‌‌‌ رویکرد میرزای نائینی و میرزایوسف‌خان مستشارالدوله در صورت‌بندی مفهومی «قانون جدید» در ‌‌ایران

Abstract

طرح قانون جدید در ‌‌ایران با صورت‌های مختلفی در تاریخ معاصر معرفی شده است که در ‌‌این میان دو رویکرد تأثیرگذار، دیدگاه‌های مستشارالدوله و میرزای نائینی هستند. مستشارالدوله فراتر از انتقال ترجمه‌‌ای صرف مواد قانونی خارجی، به شرایط پیشینی تحقق قانون در ‌‌ایران توجه داشته است و مبتنی بر روح قانون جدید که ‌‌از نظر وی در اصول حقوق بشر فرانسه متجلی شده است، ‌‌به‌دنبال بازخوانی مواد شرعی در پرتو عقل جدید است. از طرف ‌دیگر میرزای نائینی با تلاش در راستای بازخوانی فکر مشروطه در چارچوب سنت قدمایی، ‌‌به ‌صورت‌بندی قانون در تابعیت از شرع می‌پردازد و با استمداد از ظرفیت‌های اجتهاد فقهی، مفاهیم جدید را ذیل عقل سنتی تقویم می‌نماید. به نظر می‌رسد که مستشارالدوله با درکی از عقل جدید و عبور از اقتضائات عقل قدیم، به ‌‌تأسیس قانون نظر دارد و ‌‌به‌دنبال انتقال از شرع به قانون است و حال آنکه میرزای نائینی مبتنی بر سنت قدمایی و بدون التزام به اقتضائات عقل جدید، ‌‌به‌دنبال صورت‌بندی قانون مبتنی بر دستگاه فکر شرعی است، بنابراین قانون را تابعی از شرع می‌داند.