بررسی روند و تعیین ویژگی کانون‌های بحرانی فرسایش بادی و گردوغبار شهرستان سرخس

Abstract

ارائه هرگونه راهکار اثربخش جهت کنترل و مهار فرسایش بادی و گردوغبار، نیازمند بررسی روند و تعیین ویژگی مناطق مبتلابه بوده که چارچوب هدف پژوهش حاضر در شهرستان سرخس را شکل می‌دهد. دستیابی به این هدف با استخراج و تلفیق داده‌های سنجش از دوری و زمینی میسر است. برای این منظور، روند تغییرات پوشش گیاهی با استفاده از تصاویر سنجش از دوری ماهواره لندست و شاخص MSAVI در بازة زمانی 2023-1995 و در محیط Terrst2020 تعیین گردید. شناسایی و طبقه‌بندی میزان شدت فرسایش بادی در مناطق تحت تأثیر شامل مناطق برداشت، حمل و رسوب ماسه و کانون‌های بحرانی فرسایش بادی با استفاده از تصاویر ماهواره‏ای و پیمایش میدانی منطبق بر دستورالعمل منشأیابی تپه‌های ماسه‌ای انجام گرفت. در نهایت با تلفیق نقشه‌های حاصل از هر دو گام، موقعیت و ویژگی اراضی تخریب‌یافته تبیین گردید. نتایج بررسی روند تغییرات شاخص MSAVI نشان داد متوسط این شاخص از 209/0 در سال 1374 به 137/0 در سال 1403 کاهش یافته است. همچنین نتایج نشان داد مناطق برداشت، حمل و رسوب به ترتیب 1/50، 6/24 و 4/2 درصد از مناطق تخریب­یافته را در بر دارند. بیشترین سطح مناطق تخریب­یافته (88 درصد) در اراضی زراعتی که غالباً دیم‌زارهای کم­بازده هستند واقع گردیده است. بر همین اساس، تنها 6 درصد از مناطق تخریبی در کاربری مرتع و 48/4 درصد در محدوده جنگل‌های دست­کاشت قرار دارند. بنابراین، می‌توان اذعان نمود که تغییر کاربری اراضی و تبدیل مراتع به دیم‌زارهای کم‌بازده، اصلی‌ترین عامل تخریب سرزمین و بیابان‌زایی و متعاقباً تشدید فرسایش بادی و گردوغبار در شهرستان سرخس به حساب می‌آیند. در این راستا، هرگونه راهکار عملی برای حل این چالش می‌بایست با اولویت مدیریت دیم‌زارهای کم‌بازده (با تأکید بر رویکرد کشاورزی حفاظتی) و احیای مراتع تخریب‌یافته با مشارکت اجتماعات محلی هدف صورت پذیرد.