بررسی اثر چاه‌ها بر میزان تبخیر از خاک مناطق خشک (منطقه مورد مطالعه: استان یزد)

Abstract

دسترسی به منابع آب زیرزمینی به عنوان یکی از با کیفیت‌­ترین منابع آبی همواره مورد توجه ساکنان مناطق خشک و بیابانی جهان بوده است. این نیاز ضروری موجب شده تا در اغلب دشت‌های این مناطق تعداد زیادی حلقه چاه حفر شود. از طرف دیگر، فرآیند تبخیر از منابع آبی نظیر چاه و قنات نیز تلفات و کمبود آب در مناطق خشک و بیابانی را به دنبال دارد که اغلب در مدیریت منابع آب در نظر گرفته نمی‌شود. بنابراین اندازه­گیری میزان تبخیر آب از چاه و قنات به عنوان مهم­ترین منابع آبی در مناطق خشک و نیمه‌خشک رویکرد اصلی این تحقیق می‌باشد. مطالعه حاضر با هدف اندازه­گیری میزان تبخیر از چاه و قنات و همچنین تحلیل نتایج پرسشگری از خبرگان در رابطه با انتخاب مناسب‌ترین شیوه‌های کاهش تبخیر از چاه به روش تجزیه‌وتحلیل آنالیز سلسله مراتبی یا AHP انجام و نتایج به دست آمده با کمک نرم‌افزار Expert Choice تحلیل گردید. این تحقیق در دو بخش عملیات میدانی و نصب چهار بلوک گچ استاندارد با ابعاد 5 × 3 × 7 سانتی‌متر در عمق­های 30 سانتی­متری (دهانه چاه)، فاصله­ی 1 متری از چاه، فاصله­ی 20 متری از چاه، فاصله­ی 40 متری از چاه و اندازه­گیری-مقایسه درصد رطوبت و همچنین عملیات آزمایشگاهی صورت گرفت. نتایج اندازه­گیری درصد رطوبت در چاه­های مورد بررسی نشان داد با افزایش فاصله از دهانه چاه رطوبت کمتر می­گردد و با افزایش عمق چاه درصد رطوبت افزایش می‌یابد. رطوبت جذب شده توسط بلوک گچی داخل چاه مرطوب و آبدار از جمله چاه‌های فاضلاب بیشتر از چاه­های خشک بود. همچنین نتایج حاصل از مقایسه زوجی معیارهای اصلی در نرم‌افزار Expert Choice نشان داد، بیشترین وزن معیار مربوط به نوع چاه (66/0) و کمترین وزن مربوط به معیار زمان (04/0) است. عمق چاه (20/0) و نوع رسوبات (08/0) به ترتیب در اولویت­های سوم و چهارم قرار گرفتند. مقایسه­ی زیر معیارهای نوع چاه باعث قرارگیری میله­‌های قنات در رتبه اول با وزن (687/0) و چاه‌­های فاضلاب در رتبه چهارم با وزن (127/0) شد. مقایسه ی زیرمعیار­های زمان باعث قرارگیری فصل تابستان در رتبه اول با وزن (496/0) و شب در رتبه چهارم با وزن (04/0) شد. بر اساس زیر معیارهای نوع رسوبات، دشت­سر پوشیده بیشترین وزن (729/0) و دشت­سر لخت از کمترین وزن (109/0) برخوردار می­باشد. در کل اکثر خبرگان نظر بر این داشتند که چاه‌های بلااستفاده و بدون بهره برداری می بایست پر شوند. ولی در رابطه با سه پارامتر مورد بررسی نظرات مختلفی داشتند بدین گونه که کف­گیر کردن چاه­ها با وزن (709/0) اولویت بیشتری در کاهش تبخیر از چاه­‌ها را دارد و دهان‌­گیر کردن چاه­‌ها با وزن 113/0 در پایین­ترین اولویت قرار می­‌گیرد.