ارزیابی شدت خشکسالی در جلگه بین‌النهرین و تغییرات بارش‌های ناشی از آن در نواحی غرب ‏و جنوب‌‏غرب ایران

Abstract

جلگه بین‌النهرین ‌از‌ جمله‌ حوضه‌های ‌آبی ‌مشترک‌ در ‏‏‌منطقة خاورمیانه‌‌ ‏می‌باشد که در دهه‌های اخیر تغییرات اکولوژیک و هیدرولوژیکی عمده‌ای را شاهد بوده است. از این‌رو، خشک‌شدن گسترده پهنه‌های آبی این جلگه تخریب ‏وسیع اکوسیستم منطقه و گسترش بی‌سابقه ‏بیابان را به دنبال داشته است. ‏بر این اساس، در این مطالعه به بررسی روند تغییرات پهنه‌های آبی جلگه ‏بین‌‏النهرین ‏در طی چهار دهه اخیر با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای و ‏ارزیابی شدت خشکسالی و تغییرات بارش‌های ناشی از آن با استفاده از شاخص‌های ‏SPI، ‏RAI‏ و ‏PNI‏ در طی سال‌های 1980 تا 2022 ‏پرداخته شد. همان‌طور که نتایج نشان داد در طی این سال‌ها، به‌دلیل عوامل مختلفی از ‏جمله تغییرات اقلیم، کاهش بارندگی‌ها، خشکسالی، سدسازی‌های صورت گرفته توسط کشور ترکیه و غیره منجر به ‏افزایش روند کاهشی در پهنه‌های آبی و در نتیجه گسترش خشکسالی‌ها در ‏این جلگه شده است که بیشترین مساحت پهنه‌های آبی با مقدار 153573 هکتار مربوط به سال 1980 و همچنین کمترین مساحت آبی با ‏‏مساحت 98765 هکتار به سال 2022 اختصاص یافته است. بر اساس نتایج به دست آمده از شاخص‌های ‏SPI، ‏RAI‏ و ‏NPI، خشکسالی در سال‌های 1980-1999 در سه مرحله و با کاهش بارندگی 44%‏، در سال‌های 2000-2010 در دو مرحله و با کاهش بارندگی 5/17%‏، در سال‌های 2011-2015 با %34 کاهش بارندگی نسبت به میانگین بلندمدت‏ و در سال‌های 2016-2022 ادامه خشکسالی در بعضی مناطق کشور نظیر مناطق جنوب و جنوب‌شرقی و تا حدودی ‏جنوب‌غرب کشورقابل مشاهده است. بدین‌ترتیب بیشترین خشکسالی‌ها در دهه‌های 1990-2000 ‏و 2007 -2015 ثبت و گزارش شده است.‏ از این‌رو، برنامه‌ریزی صحیح در راستای کنترل خشکسالی در منطقه و به دنبال آن پیامدهای محیط زیستی هم‌چون ‏افزایش گردوغبار و سایر پیامدهای زیستی در کشور امری ضروری است.‏