گونه‌شناسی کالبدی- فضایی آرامگاه‌های مذهبی صفوی اصفهان

Abstract

دوره صفوی به عنوان یکی از ادوار شاخص در زمینه معماری مقابر مذهبی شناخته می­شود و به تبع آن، خطۀ اصفهان در این دوره به عنوان پایتخت حکومت نیز، آیینۀ تمام نمایی از معماری این عصر به شمار می­رود. هدف از پژوهش­، شناخت و مدون­سازی و دسته­بندی ویژگی­های کالبدی-فضایی انواع گونه­های این نوع از معماری است که به دلیل کم توجهی به آثار موجود و به تبع آن، تخریب تدریجی آن­ها، ضروری به نظر می­رسد. پژوهش حاضر به دنبال پاسخ به دو سؤال است. (یک) بناهای آرامگاهی مذهبی دارای چه ویژگی­های کالبدی فضایی هستند (دو) وزن­دهی هر یک از ویژگی­های مورد بررسی، به چه ترتیب است. در این راستا ابتدا، بازشناسی شاخصه­های محل دفن در پرتو تعالیم اسلامی و اصول معماری آرامگاهی صورت پذیرفت و سپس 17 آرامگاه مذهبی، در محدوده اصفهان صفوی و مناطق تابعه، شناسایی شده و بر مبنای شأن فرد متوفی، به دو گونۀ‌ کلّیِ آرامگاه‌های امامزادگان و آرامگاه‌های علما دسته‌بندی شده و اصول و ویژگی­های کالبدی-فضایی آنها به روش توصیفی-تحلیلی و به صورت مجزا مورد واکاوی و بررسی قرار گرفت. در انتها با کنار هم قرار گرفتن تحلیل­های صورت پذیرفته در مورد هر نمونه، نتایج آماری قابل تأمّلی در­خصوص ویژگی­های غالب، بر معماری آرامگاه‌های مذهبی دوره صفوی، در هر یک از مؤلفه­های مورد بحث و در هر یک از دوگونه مورد بررسی، منتج و ارائه شد که از جملگی آن­ها که در هردو گونۀ مورد بحث، مشترک نیز بود، می‌توان به برونگرایی و رعایت سلسله مراتب خاص ورود به آرامگاه‌ها و هندسه مرکزگرای فضای اصلیِ غالب آن‌ها اشاره کرد.