بررسی اثر مراحل فنولوژیک و ارتفاع از سطح دریا بر صفات مورفولوژیک، کمیت و کیفیت اسانس پونه وحشی (Mentha longifolia L.) در کوه تفتان

Abstract

پونه وحشی یکی از گونه‌های جنس نعناع است که در کشور ایران رویش طبیعی دارد. تحقیق حاضر به منظور بررسی اثر ارتفاع از سطح دریا و مراحل فنولوژیک بر روی صفات مورفولوژیک، کمیت و کیفیت متابولیت­های ثانویه پونه وحشی در ارتفاعات تفتان انجام گردید. پژوهش به‌صورت آزمایش فاکتوریل در قالب طرح پایه کاملاً تصادفی با سه تکرار اجرا گردید. فاکتورهای آزمایشی شامل ارتفاع در 4 سطح (1800-1600، 2000-1800، 2200-2000 و 2400-2200 متر از سطح دریا) و مراحل فنولوژیک در دو سطح (آغاز گلدهی و گلدهی کامل) بودند. پس از تهیه نمونه از سرشاخه­های این گونه­­ها در ارتفاعات و مراحل فنولوژیکی مورد نظر، صفات کمی شامل ارتفاع بوته، وزن خشک بوته، طول ریشه، وزن خشک ریشه و صفات بیوشیمیایی شامل درصد بازده اسانس، ترکیبات اسانس، میزان فلاونوئید کل، فنل کل و فعالیت آنتی اکسیدانی اندازه­گیری شد. سپس همبستگی تیمارهای آزمایشی و صفات مورد بررسی انجام گرفت. از دستگاه­های گاز کروماتوگرافی (GC) متصل شده به طیف جرمی (GC/MS) جهت شناسایی ترکیب­های تشکیل‌دهنده اسانس استفاده شد. نتایج نشان داد که صفات ارتفاع بوته، وزن خشک بوته در اثر افزایش ارتفاع از سطح دریا کاهش و صفات طول ریشه، وزن خشک ریشه، محتوای فنول کل، محتوای فلاونوئید کل و فعالیت آنتی اکسیدانی افزایش می‌یابد. همچنین مرحله گلدهی کامل باعث بهبود صفات کمی و کیفی مورد بررسی شد. بین بازده اسانس و فعالیت آنتی اکسیدانی همبستگی منفی و معنی‌دار، بین فنل کل و فعالیت آنتی اکسیدانی همبستگی مثبت و معنی‌دار، بین فلاونوئید و فعالیت آنتی اکسیدانی همبستگی منفی و معنی‌دار، بین فنل و فلاونوئید همبستگی مثبت و معنی‌دار وجود داشت. مهم‌ترین ترکیبات پونه وحشی شامل α-Thujene، α-Pinene، β-Pinene، 1,8-Cineole، Limonene، Menthone، Menthol، Piperitenone oxid، Piperitenone، α-Terpinene، Thymol، Myrcene و Pulegone می­باشند. همچنین نتایج نشان داد که مقدار این ترکیبات تحت تآثیر هر دو عامل ارتفاع از سطح دریا و مرحله فنولوژیک قرار گرفته اند.