تبیین و تحلیل رابطه‌ی سلسله‌مراتب و حس‌حضور در کالبد معماری اسلامی مساجد مکتب اصفهان، مورد مطالعاتی: مسجد آقانور، مسجد حکیم و مسجد امام اصفهان

Abstract

از برترین صفات معماری که برای انسان مطلوب است، ایجاد حس ‌آگاهی و حضور در فضاست تا انسان خود را در حضور خداوند متعال حس کند و او را ناظر بر خویش ببیند. سلسله‌مراتب از عواملی است که در ایجاد این حس در فضا کمک می‌کند. مسجد از مهم‌ترین بناهای دوران اسلامی است که از نظر طراحی فضا جهت تفکر و آگاهی در زمان عبادت دارای اهمیت است. پژوهش حاضر به تبیین کمی مؤلفه‌های سلسله‌مراتب و نقش آن‌ها در افزایش کیفیت فضا و حس‌ حضور مخاطب در فضای مساجد چهار ایوانی می‌پردازد و به این پرسش پاسخ می‌دهد که چگونه سلسله‌مراتب منجر به حس ‌‌حضور می‌شود و چه عاملی بیش‌ترین تأثیر را در تحقق و افزایش این حس خواهد داشت. بدین منظور در بخش نظری با مطالعه منابع علمی و کتابخانه‌ای به تبیین مدل نظری پرداخته شده است و جهت آزمون آن سه مسجد آقانور، حکیم و امام اصفهان از دوره‌ی صفوی با گونه‌شناسی یکسان انتخاب شدند. سپس با روش پیمایشی و پرسشگری از 105 معمار، مدل نظری مورد آزمون قرار گرفته است. با تحلیل داده‌های به‌دست‌ آمده از پرسش‌نامه در نرم‌افزار آماری SPSS؛ نتایج نشان می‌دهد که طراحی سلسله‌مراتب با عوامل مختلف تأثیر مستقیم و مثبت بر روی حس‌ آگاهی‌ و دوری از غفلت در فضا دارد. بنابراین معمار امروزی می‌تواند از مؤلفه‌های معرفی‌شده در این پژوهش و در اصل از ساختار مادی معماری جهت آسان نمودن ادراک و آگاهی در فضا استفاده کند. در بین عوامل ایجاد و افزایش حس ‌‌حضور، سلسله‌مراتب نور طبیعی مهم‌ترین مؤلفه جهت طراحی در فضای مساجد است.