بررسی تأثیر ویژگی‌های خاک در گسترش فرسایش خندقی در حوضه سد بارون چالدران

Abstract

مهم‌‌ترین مسئله در شناخت فرسایش خندقی، پیچیده بودن روند تشکیل و گسترش خندق در شرایط مختلف اقلیمی و اقدامات متفاوت انسانی در بهره­برداری از منابع خاک، آب و گیاه است. شناخت و بررسی عوامل مؤثر در تشکیل و توسعه خندق و تعیین اثرگذاری هر یک از عوامل، منجر به ارائه راهکارهای لازم جهت پیش‌بینی، مهار و کاهش خسارات وارده می‌شود. با توجه به نقش فرسایش خندقی در میزان هدررفت خاک به‌ویژه در منطقه چالدران به دلیل وجود اراضی حاصلخیز کشاورزی و مراتع مناسب، این پژوهش با هدف مشخص کردن ویژگی­های خاک مؤثر در گسترش خندق­های منطقه انجام‌شده است. بدین منظور با انتخاب 12 خندق در منطقه موردمطالعه، پارامترهای ژئومورفومتری این خندق­ها اندازه­گیری و نمونه­های خاک مرکب از فواصل 25، 50 و 75 درصد از رأس خندق و در دو عمق سطحی (0 تا 30 سانتی‌متر) و زیرسطحی (30 تا 60 سانتی‌متر)، تهیه شد. میانگین ویژگی­های خاک در دو عمق نمونه­برداری برای هر خندق جهت بررسی ارتباط آن­ها با خصوصیات ژئومورفومتری خندق­ها مورداستفاده قرار گرفت. نتایج نشان داد که از بین ویژگی­های خاک، کربن آلی به ترتیب با ضریب همبستگی 76/0- و 81/0- (p<0.01) دارای بیشترین همبستگی با گسترش طولی و عمقی خندق­ها است. پس از ماده آلی، آهک و سیلت خاک به ترتیب با همبستگی80/0- و 74/0 (p<0.01) بیشترین تأثیر را در گسترش طولی خندق­ها دارند. نتایج آنالیز مؤلفه‌های اصلی هم بیانگر نقش عمده سه ویژگی کربن آلی، آهک و سیلت در تفکیک خندق­ها ازنظر ویژگی­های ژئومورفومتری بود. نتایج همچنین نشان داد که رابطه بین گسترش طولی خندق­ها با برخی از ویژگی­های خاک مانند سیلت، رس، شن، pH، کربن آلی و آهک در قالب روابط غیرخطی نمایی و توانی قابل تبیین است.