کاربرد متغیرهای محیطی و تکنیک نقشه‌برداری رقومی خاک در پیش‌بینی شاخص سله ‌بستن خاک‌های استان آذربایجان‌شرقی

Abstract

تشکیل سله یکی از نمودهای تخریب خاک است که موجب افت کیفیت اراضی می­شود. رفع چالش­های ناشی از سله بستن خاک مستلزم شناسایی عرصه‌های تخریب یافته و بهبود مدیریت منابع خاک است. با توجه به اینکه ویژگی­های خاک دارای پیوستگی مکانی هستند، لذا تهیه نقشه­های رقومی به کمک متغیرهای محیطی می‌تواند اقدام مؤثری در مطالعات پراکنش مکانی باشد. بدین­ منظور، تعداد 107 نمونه به­طور تصادفی از سطح استان آذربایجان ‌شرقی تهیه و شاخص سله‌بندی بر اساس روش فائو محاسبه شد. به‌منظور پیش­بینی شاخص سله‌بندی خاک برای محدوده مورد مطالعه، دو مدل‌ جنگل تصادفی و رگرسیون خطی چندگانه در محیط برنامه­نویسی R و با کاربرد دو گروه از متغییرهای محیطی مشتمل بر مشتقات مدل رقومی ارتفاع (18 شاخص) و شاخص­های دورسنجی (8 شاخص) مورد ارزیابی قرار گرفت و در نهایت نقشه­های رقومی با استفاده از مدل برتر تهیه گردید. نتایج نشان داد شاخص سله‌بندی خاک‌های منطقه مورد مطالعه از 07/0 تا 25/2 متغیر می­باشد. همچنین مدل جنگل تصادفی با استفاده از داده‌های مشتقات مدل رقومی ارتفاع و مدل رگرسیون خطی چندگانه با کاربرد شاخص‌های دورسنجی به‌عنوان مدل­های برتر در پیش‌بینی شاخص سله بستن خاک شناسایی شدند. بنابراین می­توان نتیجه گرفت که انتخاب مدل برتر بستگی به نوع متغیرهای محیطی و داده­هایی دارد که در مدل استفاده قرار می‌شوند. علیرغم وجود تفاوت­های جزئی در مقادیر پیکسل­های هر دو نقشه مستخرج از مدل­های برتر معرفی شده، نقشه­های نهایی دارای روند تقریباً یکسانی هستند. نتایج نشان داد که حداکثر مقدار شاخص سله­بندی در قسمت­های غربی و مرکز استان، سپس جنوب­شرقی و شمال­شرقی استان می­باشد. نقشه­های رقومی تهیه شده نشان می­دهد که شاخص مذکور در اراضی جنگلی و مرتعی دارای حداقل مقدار بوده و اراضی زراعی و متفرقه در رتبه‌های بعدی جای داشتند که با مشاهدات میدانی نیز همخوانی دارد. این تحقیق اهمیت تکنیک نقشه­برداری رقومی خاک در مدیریت منابع خاک را بیش از پیش نمایان می­سازد.