ارزیابی و پهنه‌بندی آسیب‌پذیری اراضی شهری در معرض خطر سیل (نمونۀ موردی: مناطق 1، 5 و10 کلان‌شهر تبریز)

Abstract

سیل، یکی از بحرانی‌ترین و مخر‌ب­ترین تهدیدات برای جوامع بشری، شهرهای در حال توسعه و ساکنین آن­ها می­باشد و در صورت عدم آمادگی قبلی و برنامه­ریزی صحیح ممکن است خسارات جانی و مالی جبران­ناپذیری را بر سکونتگاه­ها، استحکام ابنیه و تاسیسات شهری وارد سازد. کلان­شهر تبریز نیز به­علت موقعیت جغرافیایی ویژه و سوابق وقوع سیل­های مخرب، از این تهدید مستثنی نیست. عبور و تلاقی دو رودخانة «میدان چایی» و «مهران چایی» و ارتفاعات «عون­ابن­علی» در مناطق 5،1 و10 شهر تبریز، خطر آسیب­پذیری اراضی این مناطق را افزایش داده و این محدوده را به یکی از مهمترین نقاط سیل­خیز کلان­شهر تبریز تبدیل می­نماید. پژوهش حاضر از نوع کاربردی و روش تحقیق، توصیفی-تحلیلی می‌باشد. هدف این تحقیق پهنه­بندی و بررسی آسیب­پذیری نقاط مختلف اراضی شهری در برابر سیل و عوامل تأثیرگذار بر این مخاطره در مناطق 5،1 و 10 کلان­شهر تبریز است. معیارها و زیرمعیارهای تأثیرگذار بر وقوع سیل، توسط کارشناسان و متخصصین خبره انتخاب و سپس برای پهنه­بندی آسیب­پذیری اراضی این مناطق و محاسبة نقش هر کدام از معیارها و زیرمعیارهای مذکور از مدل تصمیم­گیری چندمعیاره «1MCDM» و فرآیند تحلیل سلسله­مراتبی«2AHP» بهره گرفته و با استفاده از قابلیت­های تحلیل مکانی نرم‌افزار «Arc 3GIS» لایه­های نهایی پهنه­بندی خطر سیل و عوامل مؤثر بر سیل­خیزی تهیه گردید. با تلفیق این لایه‌ها، نقشة نهایی پهنه­بندی خطر سیل و شناسایی نقاط امن و آسیب­پذیر محدودة مورد مطالعه مشخص گردید. نتایج تحقیق نشان می‌دهد 1 درصد از اراضی مناطق مذکور، در پهنه­بندی خطر آسیب­پذیری خیلی­زیاد، 17 درصد خطر زیاد، 30 درصد خطر متوسط، 40 درصد در پهنة کم­خطر و 3 درصد در پهنة خطر خیلی‌ کم از لحاظ سیل­گیری قرار دارند.