ارزیابی تغییرات زمانی-مکانی رطوبت خاک در عراق

Abstract

تغییرات محیطی ناشی از تغییرات طبیعی و فعالیت‌های انسانی می‌تواند در میزان رطوبت خاک تأثیر بگذارد و زمینۀ کاهش آب خاک را فراهم آورد؛ از این رو در پژوهش حاضر برای ارزیابی تغییرات زمانی و مکانی رطوبت سطحی (2 تا 5 سانتی‌متری) خاک در عراق داده‌های رطوبت حجمی خاک با تفکیک 25/0 درجه‌ای و بازۀ زمانی روزانه در یک دورۀ سی‌ساله (1991-2020) از پایگاه داده‌های اقلیمی کوپرنیکوس برداشت شد. در این مطالعه برای ارزیابی روندهای زمانی و مکانی از آزمون‌های روند رگرسیون خطی و مان-کندال استفاده شد. بررسی‌ها نشان داد که رطوبت حجمی خاک در ماه‌های گرم کاهش و در ماه‌های سرد افزایش یافته است؛ به‌طوری که مقدار‌های رطوبت خاک در ماه‌های سرد بیش از دو برابر ماه‌های گرم است. ارزیابی روند سری زمانی ماهانۀ رطوبت حجمی خاک در عراق نشان داد که ماه‌های دورۀ سرد روند کاهشی داشته است. میانگین مکانی سالانۀ رطوبت حجمی خاک در عراق 164/0m3/m-3 برآورد شد. کمترین مقدار رطوبت حجمی خاک در جنوب عراق در مرز کویت (093/0m3/m-3) و بیشترین رطوبت حجمی خاک در منطقۀ پایکوهی شمال شرق عراق (24/0m3/m-3) است. مقدار رطوبت خاک در عراق از شمال به جنوب کاسته می‌شود. بررسی نقشه‌های روند نشان داد که بیشترین روندهای کاهشی به‌ترتیب در ماه‌های دی، بهمن و اسفند بوده است که در ماه‌های دورۀ گرم سال از وسعت پهنه‌های با روند کاهشی کاسته می‌شود. گسترۀ جغرافیایی روندهای کاهشی روند شمال غرب–جنوب شرق داشته است و بیشتر در امتداد رودهای دجله و فرات و در اطراف دریاچۀ الرزازه و الثرثار مشاهده می‌شود. استان دیالی، میسان و به‌ویژه استان واسط در بیشتر ماه‌ها در‌معرض روندهای کاهشی رطوبت خاک قرار داشتند که این حکایت از در‌معرض خطر قرار‌داشتن این مناطق دارد. مناطقی که در‌معرض کاهش رطوبت خاک قرار داشته‌اند، بیشتر در‌معرض خطر تبدیل‌شدن به کانون‌های تولید گرد و غبار هستند. در پایان پژوهش به پژوهشگران پیشنهاد می‌شود که اقدام‌های حفاظتی مانند کاشت درختان خشکی‌پسند (نیاز آبی اندکی دارند) انجام شود تا از کاهش بیشتر رطوبت خاک جلوگیری شود.