تطورات مفهومی تعلیم و تربیت و نسبت آن با مقاومت‌ها در برابر مدارس نوین دخترانه

Abstract

جامعة ایران در عصر قاجار وارد مرحلة جدیدی از تغییر و تحول شد که با دوره‌های گذشته، تفاوت چشمگیری داشت. مواجهه با تجدد، نظام‌های آموزشی پیشین ایران را به چالش کشید و زمینة ورود آموزش مدرن به ایران را نیز فراهم کرد. اگرچه تاریخ تحولات تعلیم و تربیت دختران در ایران از زوایای گوناگونی بررسی شده است، ما در این تحقیق با توصیف گزارش­های رسمی، اسناد حقوقی، جراید، نامه­ها و با تحلیل داده­های تاریخی به روش تاریخ مفهومی به دنبال بررسی تطورات مفهوم تعلیم و تربیت و اثرات آن بر نظام آموزش دختران هستیم تا داوری منصفانه­تری نیز دربارة مقاومت­ها در برابر مدارس نوین دخترانه داشته باشیم. تا پیش از ورود تجدد به ایران، منظور از تعلیم و تربیت، برنامه­ریزی و فعالیت محاسبه‌شده به منظور کشف استعدادهای فرد در راستای رسیدن به سعادت و کمال دنیوی و اخروی بوده است؛ اما در زمان تأسیس مدارس نوین، تعلیم و تربیت به معنای تجددگرایی، مدرنیزاسیون، دین­زدگی و سنت­گریزی دچار تطور معنایی شده است. طبق این دگردیسی معنایی، مدارس نوین دخترانه به دنبال ایجاد هویت غربی در دختران ایرانی بوده­اند. بررسی تاریخ مفهومی تعلیم و تربیت نشان‌دهندة این واقعیت است که مخالفان مدارس نوین دخترانه با وجود اینکه عزم و تلاشی برای اصلاح تعلیم و تربیت دختران نداشتند، نه با علم­آموزی دختران مشکلی داشتند و نه به دلیل منافع شخصی با این مدارس مخالفت کرده­اند؛ بلکه با توجه و حساسیت به تغییر مفهومی تعلیم و تربیت، در برابر تأسیس و گسترش مدارس نوین دخترانه مقاومت می­کردند و از اهداف بانیان مدارس نوین دخترانه آگاه بودند. این مقاومت­ها نشان­دهندة این نکته است که مخالفان و علمای دین نگران دین‌زدایی، سنت­ستیزی و ایجاد هویت کاملاً غربی در مدارس نوین دخترانه بوده‌اند.