مطالعه مردم‌شناختی مویه‌های مردمی در دوران جنگ تحمیلی (مطالعه موردی استان ایلام)

Abstract

هدف: با وجود گذشت سال‌ها بعد از جنگ تحمیلی، جنگ در ادبیات، تاریخ و فرهنگ ما حضور دارد. مویه یکی از سنن بسیار کهن و بر جای مانده از ایران باستان است که در وصف مصیبت‌های بزرگ چون مرگ عزیزان، بزرگان، جوانان، پهلوانان و قهرمانان جنگ سروده می‌شود. با شناخت این مویه‌ها که یادآور روزهای دوران جنگ تحمیلی، رشادت‌ها و ایثارگری‌های آن دوران و ادامه روحیه وطن‌پرستی و شهادت‌خواهی است، می‌توان به شناخت عنصری هویت بخش از منطقه دست یافت. با توجه به نقش و کارکردی که «مویه»‌ها در این جامعه دارند، مطالعه آن‌ها در تمام مناطق فرهنگی و جغرافیای استان ایلام که یکی از مناطق جنگ‌زده است به درک مناسب‌تر فرهنگ این منطقه در نحوه تجربه جنگ کمک می‌کند. بر این اساس هدف از انجام مطالعه حاضر، شناخت مویه و مورهای‌ مربوط به جنگ تحمیلی در استان ایلام، شناخت مضامین و درونمایه‌های آنان و نحوه انعکاس دوران جنگ تحمیلی در مویه‌ها در مناطق مختلف و تفاوت آنان با یکدیگر است.روش‌شناسی: پژوهش حاضر تحقیقی کیفی و مبتنی بر روش مردم‌نگاری و مصاحبه عمیق ساختار نیافته است که در استان ایلام (شهرها و روستاهای آن) به عنوان یکی از مناطق جنگ‌زده کشور انجام گرفته است. در این راستا به جمع آوری مویه‌ها‌ و تحلیل آنان بر اساس نمونه‌گیری هدفمند پرداخته شد.یافته‌ها: مطالعه و تحلیل مویه‌های گردآوری شده نشان داد که، تجربه جنگ در میان مردم ایلام تاثیر به سزایی در مویه‌‌ها و مضامین درونی آنان گذاشته است. از آنجا که مویه‌ها در آیین‌های سوگ نمود می‌یابند و در حوزه موسیقی آیینی و سنتی قرار می‌گیرند؛ صبر و نحوه رویارویی با مرگ و ارزش گذاری زندگی و مقام شهدا را نیز با خود به همراه دارند. این مطالعه نشان داد که علاوه بر مضامین تاریخی در این مویه‌ها، تجربه جنگ سبب شکل‌گیری مضامین دیگری مانند؛ نحوه رویارویی با جنگ، آوارگی، سلحشوری، فداکاری، جوانمردی و جوانمرگی، اسطوره‌گی شهدای جنگ و نمایش دلیری حاج قاسم شده است.نتیجه‌گیری: خواندن مویه برای شهدای ایلام فقط منحصر به زمان سوگ نیست و گاه شامل سرودهایی می شود که در زمان دلتنگی و فراق با حزن و اندوه در ماه محرم و زمان وفات جوانان و یا شهادت شهدای گمنام بر زبان زن و مرد ایلامی جاری می شود و به همین دلیل است که موسیقی و ریتم حاصل از آن، از کودکی در تار و پود ذهن کودکان ایلامی جای می‌گیرد. مطالعه مویه‌ها در کنار آداب و رسومی که در زمان مرگ برای شهیدان برگزار می‌شود نشان می‌دهد که قدرشناسی قهرمانان و شهیدان و اسطورهایی که در جهت تداوم و حفظ ارزش‌های میهنی و اسلامی جان خود را فدا نموده‌اند، جزیی از تار و پود فرهنگ مردم این منطقه است که باعث داوم ارزش‌های این مردم می‌شوند و به همین دلیل گرامی و عزیز و پاره تن فرهنگ این مرز و بوم هستند.