روند مدیریت جنگل‌های فراهیرکانی ایران ( بخش سوم: از سال 1375 تا اواخر دهه 1380)

Abstract

سابقه و هدف: این پژوهش با هدف مرور و ارزیابی روند مدیریت جنگل‌های فراهیرکانی انجام شد. در بخش‌های اول و دوم که در شماره‌های پیشین نشریه تحقیقات جنگل و صنوبر ایران به چاپ رسید، روند مدیریت جنگل‌های فراهیرکانی از ابتدا تا سال 1375 در قالب بازه‌های زمانی مشخص بررسی شد. نوشتار پیش‌رو به بازه زمانی از 1375 تا اواخر دهه 1380 اختصاص دارد.مواد و روش‌ها: منابع اطلاعاتی مورد استفاده شامل گزارش‌ها، طرح‌های جنگل‌داری تهیه و اجراشده، مطالعه‌های شناسایی و نیمه‌تفصیلی و نیز مشاهده‌‌های میدانی و تجربه حضور ‌بیشتر از 30 سال در جنگل‌های فراهیرکانی هستند.نتایج: پس از آسیب‌شناسی ‌انجام‌شده از مجموعه ‌اقدام‌های مدیریتی در جنگل‌های فراهیرکانی تا سال 1375، دلایل اصلی عدم موفقیت در مدیریت این جنگل‌ها در پنج موضوع شامل 1) غیراقتصادی بودن اجرای طرح‌های جنگل‌داری در کوتاه‌مدت و میان‌مدت برای جنگل‌نشینان، 2) مدیریت ناکارآمد بر پایه تشکیلات ساختاری مستعد مسئولیت‌گریزی، 3) واگرایی، عدم همکاری و تعامل دست‌اندرکاران مدیریت بوم‌سازگان جنگلی، 4) طراحی برمبنای الگوی طرح‌های جنگل‌داری هیرکانی و 5) طراحی و اجرای صددرصد فعالیت‌ها به‌صورت دولتی و عدم مشارکت مردمی خلاصه شده‌اند. به‌دنبال آن، طرح مدیریت منابع جنگلی در سال 1375 پیشنهاد و به‌مدت دو سال اجرا شد. مؤلفه‌های اساسی این طرح عبارت بودند از جامع‌نگری مطالعه‌ها، تشکیل تیم‌های مطالعاتی و طراحی، تهیه شرح خدمات طرح متناسب با ویژگی‌های جنگل‌های مورد عمل، ایجاد تشکل‌های مردمی برای اجرای طرح‌ها، تصویب طرح‌های تهیه‌شده برای اجرا، واگذاری اجرای طرح‌های مصوب به تعاونی‌های مربوطه و نظارت عالی بر اجرای طرح توسط سازمان جنگل‌ها و مراتع کشور. پس از انتخابات ریاست‌جمهوری سال 1376، سازمان متبوع، طرح مدیریت منابع جنگلی را متوقف کرد و سه فعالیت عمده با عنوان نهضت سبز، طرح طوبی و توسعه زراعت چوب را به‌عنوان سه طرح محوری سازمان به‌اجرا گذاشت. در واقع، از سال 1377 طرح‌ها و برنامه‌های دیگری ازجمله طرح صیانت، جایگزین طرح مدیریت منابع جنگلی شد که در عمل، هیچ‌یک توفیق نیافت.نتیجه‌گیری کلی: در جمع‌بندی عملکرد این بازه زمانی می‌توان گفت دوره‌ای که طرح‌های مدیریت منابع جنگلی اجرایی شدند، بهترین دوران مدیریتیِ جنگل‌های فراهیرکانی بود.