نقالی؛ گفتمان فرهنگ دینی در عصر صفوی واکاوی نقل دینی در منظومه زَرّین‌قَبانامه

Abstract

زرین­قبانامه، از سَراینده­ای ناشناس، یکی از متون منظوم پهلوانیِ نقالی/عامیانه در دوره‏ی صفوی است. ناظم زَرّین‏قَبانامه، گاهی داستان­های متن را از زبان پیر گوهرفروش و ترجمان نقل کرده است که قرینه‌ای بر شفاهی/ شنیداری بودن روایات منظومه به شمار می­آید. پرسش اصلی مقاله­ی حاضر این است که: منظومه­های نقالی- از جمله زرین­قبانامه- چه نقش و تأثیری در گفتمان فرهنگ دینی عصر صفوی داشته‏اند؟ در پاسخ به این پرسش، به شیوه­ی تحلیلی و با روش کمی در گزینش داده‏ها، و با روش کیفی در تحلیل یافته­ها، به بررسی موضوع مقاله پرداخته شده و این نتیجه به‏دست آمده است که نقالی راهی برای تبلیغ و ترویج مذهب در دوره­ی صفوی بوده است. تاریخ نقالی در ایران نشان می‏دهد از قرن سوم هجری که ایرانیان به نقل داستان‏ها و حکایت‏های حماسی می‏پرداختند تا با نفوذ اعراب مبارزه کنند؛ با پیدایش گرایش شیعه و سنی که دو گروه مناقب‏خوان و فضایل‏خوان را دربرابر هم قرار داد، نقالی پیشه‏ای تأثیر گذار بر گفتمان دینی عصر خود بوده است؛ به‏ویژه در دوران صفوی که عصر رونق شاهنامه‏خوانان و نقالان است و گاه میان روایت‏های حماسی یلان و پهلوانان با مذهب رایج احساس تعارض ایجاد می‏شده است، نقالی، گفتمان فرهنگ دینی به‏شمار می‏آید.