سیر تکوین و تکامل نظام اقتصاد سیاسی بین‌الملل: مطالعۀ تاریخی

Abstract

امروزه سهم عمده‌ای از موفقیت‌های علمی در علوم طبیعی، مدیون وجود آزمایشگاه‌هایی است که صدق و کذب محاسبات دانشمندان علوم طبیعی را در زمانی کوتاه مشخص می‌کند؛ اما شرایط در حوزه علوم انسانی کاملاً متفاوت است. در علوم انسانی از آزمایشگاه تاریخ برای آزمودن فرضیات استفاده می‌شود؛ بنابراین در نوشتار پیش رو تلاش می‌شود که تاریخ روابط بین‌الملل به‌صورت آمیخته با تاریخ اقتصاد بین‌الملل بررسی شود تا متغیرها و شاخصه‌هایی که در شکل‌گیری و تکامل نظام اقتصاد سیاسی بین‌الملل اثرگذار بوده‌اند، مورد بررسی قرار گیرند. می‌توان پرسش پژوهش حاضر را به این صورت مطرح کرد که سیر تکوین و تکامل نظام اقتصاد سیاسی بین‌الملل امروزی چگونه بوده است؟ در پاسخ باید گفت که واحد‌های سیاسی که پس از قرن چهاردهم میلادی به‌نوعی هژمونی اقتصادی رسیدند، با تکیه بر دو متغیر سرمایه‌گذاری در نظم بین‌الملل و دست‌یابی به فناوری‌های مدرن نقشی اساسی در تکوین و تکامل نظام اقتصاد سیاسی بین‌الملل ایفا کردند. جستار پیش رو با پذیرش مفروضات رهیافت علمی- تجربی درصدد است تا با راهبردی قیاسی چگونگی تکوین و تکامل نظام اقتصاد سیاسی بین‌الملل امروزی را بررسی کند. گونه پژوهشی این نوشتار نیز از نوع بنیادی، مطالعه موردی و مطالعه روندی است. مباحث پژوهش نشان می‌دهد که شکل‌گیری نظام اقتصاد سیاسی بین‌الملل در چارچوب رقابت هژمون‌های اقتصادی در طی پنج قرن گذشته بوده است که هر کدام از این بازیگران با تکیه بر متغیرهای فناوری و سرمایه‌گذاری در کنار نوآوری‌های نهادی، نقش مهمی در این خصوص ایفا کرده‌اند.