بررسی روند ذخیره کربن لاشبرگ و خشک‌دار ریز در لایه کف جنگل‌های شهرستان مریوان

Abstract

مقدمه و هدف: جنگل‌های زاگرس دارای خدمات بوم‌سازگانی متنوع بوده و از نظر بوم­شناسی، اقتصادی و اجتماعی دارای جایگاه ارزنده‌ای هستند و ذخیره کربن به‌عنوان یکی از خدمات ارزشمند تنظیمی بوم‌سازگان شناخته شده است. گونه‌های درختی از مهم‌ترین عوامل تأثیرگذار بر ویژگی‌های خاک از طریق تولید لاشریزه بوده و نقش اساسی در چرخه کربن و ترسیب آن دارند. لاشبرگ و لاشریزه به‌عنوان راه ورود کربن به خاک جنگل، دارای اهمیت زیادی است. هدف از این پژوهش بررسی روند ذخیره کربن لایه کف (لاشبرگ و خشک‌دار ریز) در دو قطعه­نمونه ثابت در جنگل‌های شهرستان مریوان استان کردستان (1398 تا 1400) است.مواد و روش‌ها: برای اجرای پژوهش در هریک از مناطق گاران (توده قرق و حفاظت شده) و دوله‌ناو (تیپیک جنگل-های استان) یک قطعه‌نمونه یک‌هکتاری پیاده شد. بازه زمانی اجرای پروژه از سال 1398 تا پایان مهرماه سال 1400 بود. در پایان مهرماه هر سال، با پیاده‌کردن 10 ریز قطعه‌نمونه 5/0 مترمربعی (قطعه‌­نمونه‌های ثابت) در هر منطقه، اقدام به نمونه‌برداری لاشبرگ و خشک‌دار ریز شد. برای اندازه‌گیری زی‌توده و مقدار کربن نمونه‌های لاشبرگ و خشک‌دار ریز بر اساس استاندارد ASABE S358.2 (2010) به مدت 24 ساعت در دستگاه آون در دمای 104 درجه سانتی­گراد قرار داده شدند و بعد از آن بلافاصله وزن خشک (زی‌توده) نمونه‌ها محاسبه شد. برای اندازه‌گیری درصد کربن آلی نمونه‌های لاشبرگ و خشک‌دار ریز از ‌روش احتراق در کوره الکتریکی استفاده شد و نمونه‌ها به مدت چهار ساعت در دمای 600-550 درجه سانتی­گراد قرار گرفته و پس از اندازه‌گیری درصد خاکستر محاسبه شد و در ادامه از ضرب درصد کربن در زی‌توده نمونه‌ها، وزن کربن برای هر ریز قطعه­نمونه (به تفکیک لاشبرگ و خشک‌دار ریز) محاسبه شد؛ بنابراین نمونه‌های لاشبرگ و خشک‌دار ریز بلافاصله در عرصه توزین و بسته‌بندی‌ شده و در آزمایشگاه زی‌توده ، درصد رطوبت، درصد کربن و مقدار ذخیره کربن آنها محاسبه شد. همچنین برای بررسی و مقایسه مولفه‌های مورد پژوهش در سه دوره نمونه‌برداری از آزمون مقایسه بین گروهی دانکن استفاده شد. آنالیز داده‌ها و مقایسه‌های آماری با استفاده از برنامه SPSS 20 انجام شد.یافته‌ها: نتایج نشان داد که در رویشگاه گاران در سال‌های 1398، 99 و 1400 زی‌توده لاشبرگ به­ترتیب 46/4، 89/2، 94/4 تن در هکتار بود و میانگین زی‌توده لاشبرگ در رویشگاه گاران از دوله‌ناو بیشتر بود؛ همچنین وضعیت ذخیره کربن لاشبرگ رویشگاه گاران در سه سال پژوهش به­ترتیب 878/1، 21/1 و 009/2 تن در هکتار برآورد شد و این مقادیر نسبت به رویشگاه دوله­ناو بیشتر بود. نتایج آزمون تجزیه واریانس دو طرفه نشان داد که اختلاف زی‌توده و ذخیره کربن در دو رویشگاه از نظر آماری معنی‌دار بود. همچنین میانگین زی‌توده نمونه‌های خشک‌دار ریز در رویشگاه گاران در سال‌های 1398، 1399 و 1400 به­ترتیب 456/0، 327/0 و 599/0 تن در هکتار بود، در زمینه ذخیره کربن این نمونه‌ها در رویشگاه گاران در سال‌های موردبررسی به ترتیب 214/0، 178/0 و 322/0 تن در هکتار تایید شد و در مجموع ذخیره کربن نمونه‌های خشک‌دار ریز در رویشگاه گاران بیشتر از دوله‌ناو بود و این اختلاف از نظر آماری معنی‌دار بود. از طرفی میانگین درصد کربن نمونه‌های لاشبرگ در قطعه‌نمونه گاران در سال 1398، 1399 و 1400 به­ترتیب 07/42، 22/42 و 03/41 درصد بود و درصد کربن لاشبرگ کوچک در قطعه‌نمونه گاران بیشتر از دوله‌ناو بود. براساس آزمون تجزیه واریانس دو­طرفه برای نمونه‌های خشک‌دار ریز درختان، برای مولفه‌های زی‌توده، ذخیره کربن و درصد کربن نمونه‌ها در سال‌های آماربرداری اختلاف معنی‌دار مشاهده شد، اما در زمینه رویشگاه و اثر متقابل سال× رویشگاه اثر معنی‌داری مشاهده نشد. درکل، در رویشگاه گاران ذخیره کربن لاشبرگ و خشک‌دار ریز به­ترتیب 09/4 و 46/0 تن در هکتار برآورد شد که از دوله‌ناو (با مقادیر 55/3 و 39/0 تن در هکتار) بیشتر بود. بیشترین ذخیره کربن لاشبرگ به­ترتیب در سال‌های 1400، 1398 و 1399 رخ داده بود. نتایج کلی نشان داد که مقدار زی‌توده و موجودی کربن لاشریزه درشت و کوچک در منطقه گاران 14/0 بیشتر از دوله‌ناو بود.نتیجه‌گیری: یافته‌های کلی پژوهش نشان داد که میانگین زی‌توده و ذخیره کربن برای لاشبرگ و خشک‌دار ریز در رویشگاه گاران از رویشگاه دوله‌ناو بیشتر بود و با توجه به اثر مثبت قرق بر مقدار زی‌توده و موجودی کربن لاشریزه درشت و کوچک (قطعه­نمونه گاران)، در راستای مدیریت بهینه جنگل‌های موردبررسی و دیگر جنگل‌های مشابه، پیشنهاد می‌شود که در مناطق تخریب­یافته اقدام به اعمال مدیریت قرق شود و با استفاده از احیاء و توسعه جنگل، مقدار ذخیره کربن لاشریزه درشت و کوچک را افزایش داد.