مروری بر مصحف مشهد رضوی و آراء قرآن‌پژوهان غربی درباره اصالت و اهمیت آن

Abstract

نسخه‌هایی که از نیمۀ دوم قرن اول تا اوایل قرن دوم هجری تاریخ‌گذاری شده‌اند، شواهدی مستقیم از سنت‌های کتابت در جوامع نخستین مسلمانان به دست می‌دهند و اطلاعات موجود در منابع مکتوب که حدود دو قرن متأخر از این اسناد هستند را کامل‌تر و غنی‌تر می‌سازند. «مصحف مشهد رضوی» (Codex Mashhad)، یکی از مهم‌ترین اسناد مادی به‌جامانده از سدۀ نخست هجری است که کمک شایانی به بهبود شناخت ما از تحولات تاریخ متن قرآن کریم در صدر اسلام خواهد داشت. این اثر با خط حجازی کهن و ۲۵۲ برگ، کامل‌ترین مجموعه اوراق از یک قرآن کامل از سدۀ نخست هجری در سراسر جهان به شمار می‌آید که بیش از ۹۵٪ متن قرآن را در بر دارد. این مصحف متشکل از دو نسخۀ قرآنی به شماره‌های ۱۸ و ۴۱۱۶ است که در کتابخانۀ آستان قدس رضوی نگهداری می‌شود. پژوهش حاضر با روش گزارشی-مروری به «مصحف مشهد رضوی و آراء قرآن‌پژوهان غربی درباره اصالت و اهمیت آن» می‌پردازد. ویژگی‌های کلی متنی در مصحف مشهد رضوی، نشان از کتابت احتمالی متن آن در مدینه دارد. ویژگی‌های املایی و سالیابی نسخه بر اساس آزمایش‌های کربن ۱۴، نشان می‌دهد که این مصحف متعلق به نیمۀ دوم قرن اول هجری است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که قدمت بسیار خوب این نسخه و کامل بودن آن (۹۵٪) سبب شده است که بتوان آن را بهترین شاهد بر سست‌بنیانی دیدگاه تجدیدنظرطلبان مبنی بر پیدایش قرآن در اواخر سدۀ دوم و اوایل سدۀ سوم هجری دانست. افزون بر این، سایر ویژگی‌های منحصر به‌فرد این نسخه، نوعی از انتقال متن قرآن را که تاکنون فقط در فرضیه‌ها مطرح بود، عیناً آشکار کرده و زمینه‌ای جذاب برای مطالعات آینده درباره نسخه‌های کهن قرآن کریم برای پژوهشگران این حوزه فراهم کرده است. قرآن‌پژوهان بزرگی چون نیکلای سینای، فرانسوا دِروش، مایکل کوک، غانم قدوری الحمد، محسن گودرزی و الئونور سلار نیز اهمیت این مصحف و قدمت آن را مورد تأیید قرار داده‌اند.