بررسی مقاله «حُبّ» در دایرة المعارف قرآن لیدن

Abstract

نوشتۀ حاضر به تحلیل و نقد مدخل «حبّ» (Love and Affection)، اثر خاورشناس فرانسوی دنیس گریل (Denis Gril) در دایرةالمعارف قرآن لیدن می‌پردازد. گریل محبت خداوند به انسان، محبت انسان به خدا و دیگر انسان‌ها و محبت میان زن و مرد را با کلیدواژگان «حَبّ» و «وُدّ» در قرآن بررسی کرده و خداوند متعال را منشأ و غایت محبت دانسته است؛ با این‌ حال، وی محبت را به دایرۀ مؤمنان محدود می‌کند. پژوهش حاضر، با بهره‌گیری از منابع کتابخانه‌ای و روش توصیفی-تحلیلی، در پی روشن‌ ساختن مراد خداوند از مفهوم محبت در قرآن و پاسخ به پرسش‌ها و شبهاتی است که ممکن است در مطالعۀ مدخل «حبّ» به ذهن مخاطبان خطور کند. از نقاط قوت مقالۀ گریل می‌توان به انتخاب دقیق کلیدواژگان، تلاش در گردآوری و دسته‌بندی آیات، پرهیز از دخالت‌دادن سنت و دیدگاه مفسران در تحلیل آیات، منشأ دانستن ارادۀ الهی در تحقق محبت، و تأکید بر لزوم سازگاری محبت با ایمان برای رسمیت‌یافتن آن اشاره کرد. با این‌ حال، مقاله از برخی کاستی‌ها نیز رنج می‌برد؛ از جمله، عدم رعایت انسجام منطقی، خروج از بحث، و نبودِ جمع‌بندی مشخص. در بُعد محتوایی نیز، بی‌توجهی به معنای لغوی «محبت» و «مودت»، فقدان تحلیل از معنای محبت در خداوند، نداشتن تصویری روشن از ارادۀ الهی در تحقق محبت، بی‌توجهی به مراتب محبت، معارض دانستن محبت انسان به خدا با محبت دنیا، و ادعای توجه اندک قرآن به محبت در روابط زن و مرد، از ضعف‌های مقاله به شمار می‌رود. پژوهش حاضر، با ارائۀ گزارشی ساختارمند از مقالۀ گریل، تبیین معنای لغوی کلیدواژگان، بررسی حقیقت محبت و ارادۀ الهی، تحلیل مراتب محبت، و تشریح جایگاه محبت در روابط زن و مرد، می‌کوشد تا کاستی‌های مقاله را برطرف کرده و آن را برای مخاطبان تکمیل کند.