تحلیل کاربست نقد فرمی در مورد قرآن با تأکید بر پژوهش‌های آنگلیکا نویورت

Abstract

نقد فرمی که پلی میان رویکرد تاریخی و رویکرد ادبی است، یکی از پرکاربردترین روش‌های فهم قرآن به ویژه در میان خاورشناسان محسوب می‌شود. در این پژوهش که به روش توصیفی-تحلیلی و کتابخانه‌ای انجام شده، نگارندگان به دنبال درک این مسئله هستند که نقد فرمی برای تحلیل متن قرآن، چه مبانی و نتایجی دارد. آن‌ها ابتدا به بررسی مفهوم‌شناسی، هدف و مراحل این روش پرداخته و سپس در مرحله دوم، کاربست این روش در قرآن توسط آنگلیکا نویورت را تبیین می‌کنند. نویورت در نقد فرمی قرآن به «توجه به وجه شفاهی قرآن»، «جدا کردن واحد و تعیین گونه ادبی» و در نهایت «بازسازی شرایط تاریخی» پرداخته است. در مرحله «جدا کردن واحد و تعیین گونه ادبی»، مرزبندی واحدهای قرآنی از طریق «گونه‌شناسی آیات» و توجه به «تکرار آیات» انجام می‌شود. به اعتقاد او، آیات قرآنی به تک‌بخشی، چندبخشی و آیات با بند پایانی تقسیم می‌شوند و آیات تک‌بخشی شامل خوشه‌سوگندها و نیایش‌های توحیدی هستند. مرحله «بازسازی شرایط تاریخی» از نظر نویورت، در چهار بخش بازسازی شرایط تاریخی سوره‌های ابتدایی، میانی مکی، مکی متاخر و سوره‌های مدنی انجام می‌شود. کاربست نقد فرمی درباره قرآن می‌تواند مفید باشد، اما از نقدهای وارد بر این روش می‌توان به غفلت از پیچیدگی‌های ایدئولوژیک در زمینه تاریخی متن یا مفروضات مفسران، غفلت از ویژگی‌های واحدهای ادبی شفاهی طولانی و پیچیده، نداشتن اطلاعات کافی از زمینه اجتماعی متن و شکل‌گیری فرضیه‌های بدون دلیل، بی‌توجهی به تفسیرهای زندگینامه‌ای یا روانشناختی و غفلت از شکل نهایی متن و نقد بلاغی اشاره کرد.