واکنش اکولوژیک به آتش‌سوزی‌ سطحی در چهار جامعه گیاهی در دامنه‌های شرقی کوه آرارات کوچک

Abstract

سابقه و هدفبیشتر آتش‌‌سوزی‌های سطحی در مناطق طبیعی ایران، انسان ساز و عمدی و اغلب قبل از فصل بارندگی و یا در اوج گرما با هدف کاهش زیتوده روی زمینی و تغییر کاربری زمین شعله‌ور می‌شوند. اکوسیستم‌های مختلف واکنشهای متفاوتی را به آتش‌سوزی های سطحی نشان می‌دهند. تحقیق حاضر به بررسی توانایی و رفتار مقاومت و تاب‌آوری اکولوژیکی در مقابل آتش سطحی در چهار جامعه گیاهی درختچه‌زار و جنگلی که در امتداد یک گرادیانت ارتفاعی قرار گرفته‌اند، می‌پردازد. بعلاوه، این مطالعه به درک اینکه چگونه تنش چرا بر پاسخ به آتش در این جوامع اثر می‌گذارد، کمک میکند.مواد و روش‌هااین مطالعه که از سال 2009 تا 2022 در شرق دامنه‌های کوه‌های آرارات کوچک انجام شد، بر روی چهار جامعه گیاهی متمرکز بود: : اسکنبیل (Calligonum crinitum)، تنگرس (Rhamnus pallasii)، بادام کوهی (Prunus lycioides) و ارس (Juniperus excelsa) که در امتداد شیب ارتفاعی از 800 تا 190 متر قرار داشتند. هر جامعه به مناطق چرا و محافظت‌شده تقسیم شد و یا یک رویداد آتش سوزی یا دو رویداد آتش سوزی را تجربه کردند. مقاومت و تاب‌آوری اکولوژیک با مقایسه پوشش گیاهی قبل و بعد از آتش سوزی و میزان بازیابی در سال های بعدی کمی سازی شد. یک مدل خطی کلی اثرات اجتماع، اختلالات (آتش و چرا) و فراوانی آتش‌سوزی را ارزیابی کرد، در حالی که تجزیه به مؤلفه‌های اصلی (PCA) روابط بین پوشش، مقاومت، تاب‌آوری و بارش را تحلیل کرد.یافته‌هاجامعه اسکنبیل کمترین مقاومت و بالاترین تاب‌آوری را نسبت به مناطق مورد مطالعه دیگر نشان داد. با تغییر ارتفاع از سطح دریا، شیب متمایزی از هر دو شاخص مقاومت و تاب‌آوری اکولوژیک قابل تفکیک بود. جامعه ارس در یک سو و جامعه اسکنبیل در سوی دیگر این طیف تغییرات قرار داشتند. اثر قابل توجهی در وضعیت حفاظتی اراضی به عنوان یک عامل مهم در تفاوت در مقاومت اکولوژیکی جوامع مختلف دیده نشد. با این حال، به جز در مورد جامعه تنگرس، عامل حفاظت نقش کلیدی در تعیین سطوح تاب‌آوری ایفا کرد و مناطق حفاظت شده عموماً تاب‌آوری بیشتری نسبت به همتایان بدون حفاظت خود نشان دادند. تکرار آتش تاثیرات متفاوت بر شاخص‌های مقاومت و تاب‌آوری داشت. به جز دو جامعه ارس و بادام کوهی که پس از آتش دوم از مقاومتشان کاسته شد، مقاومت اکولوژیکی بین جوامعی که یک یا دوبار دچار آتش شده بودند به طرز چشمگیری متفاوت نبود. از نظر تاب‌آوری، کاهش قابل توجهی در جوامع تنگرس و بادام کوهی پس از آتش دوم مشاهده شد، در حالی که دو جامعه دیگر در این خصوص یکسان عمل کردند. نقشه توزیع فضایی نمونه‌های متاثر از آتش‌سوزی تصویری نگران‌کننده از فقدان عمومی پایداری اکولوژیکی در سراسر منطقه مورد مطالعه را نشان می‌دهد. بجز برخی از نمونه‌ها از جوامع بادام وحشی و تا حد کمتری ارس، اکثر این نقاط دور از خط همبار بهبودی کامل قرار داشتند. در آنالیز PCA تمام نمونه‌های اسکنبیل با شاخص تاب‌آوری همگرایی نشان دادند. نقاط جوامع ارس و تنگرس به ترتیب توسط بردارهای شاخص مقاومت و پوشش متمایز شدند. نمونه‌های جامعه بادام وحشی هم در منطقه محاط شده توسط بردارهای پوشش و مقاومت اکولوژیک قرار گرفتند.نتیجه‌گیریهر چند روش‌های افزایش توانایی تاب‌آوری مانند قرق محدود می‌تواند پایداری را در بیشتر جوامع افزایش دهد، اما یک راهبرد جامع مدیریت آتش سطحی لازم است که الگوهای مختلف پاسخ به آتش را در این گرادیان ارتفاعی/گیاهی در نظر بگیرد. جامعه بادام کوهی بالاترین پایداری کلی را نشان داد، که نشان دهنده مناسب بودن این گونه برای محیط‌های در معرض آتش است. تکرار آتش‌های سطحی می‌تواند در طولانی مدت به مقاومت و تاب‌آوری جوامع به شدت آسیب بزند، که تاکید بر نیاز به مدیریت دقیق آتش دارد.