بررسی آرا و پاسخ‏های گوناگون در مواجهه با جبری نما‏بودن احادیث طینت

Abstract

در مواجهه با غبار جبری مآبانه بودنِ احادیث طینت، ایده‏هایی ارائه شده از یک سو با ارجاع علم آن به ائمه و یا حمل بر تقیه، از اندیشیدن و واکاوی در آنها ممانعت به عمل آورده اند. از سوی دیگر با اثبات ناپذیری چنین رویدادهای، خواستگاه آن را کنایاتی از علم عینی الهی و یا تبلور خارجی آن پنداشته اند. در حالی که واقعی بودن این موطن در روایات طینت امری مسلّم است که با احتیاط خطای در فهم و یا تقیه و یا تأویل نمی‏توان از ظاهر آشکار آن عبور کرد. اما پاسخ‏هایی که به شبهه‏ی جبری‏نما بودن این احادیث می‏توان داد، اینگونه است: «اختلاف طینت‏ها به آزمون‏ها و انتخابات ارواح مربوط است». «تفاوت طینت‏ها تنها اقتضائاتی را در سرنوشت انسان به بار می‏آورد». «در اخبار طینت به روشنی وجود اختیار در تعیین سرنوشت طینت‏ها مفروض و مسلم است». «طرح مسأله‏ی بدا در میان این نقل‏ها حاکی از واقعی بودن آزمون‏ها و حقیقی بودن احتمال تبدیل نوع طینت‏هاست». بدین ترتیب از ظرفیت‏های درونی روایات اهل بیت علیهم السلام به همراه لوازم عقلی عباراتِ این آموزه، می‏توان وجود اراده‏ی انسان در رویدادهای پیشینی مادی آفرینش را امری مسلّم دانست و به آن معتقد شد.