ضرورت پرداختن به نقد در زمینۀ هنر و معماری اسلامی

Abstract

نقد برخلاف آنچه رایج است به ویژه در ایران، به معنای عیب‌جویی، منکوب کردن و نمایش نکات منفی نیست. تاریخ هنر نوعی گزینش محسوب می‌شود. اکثر منابع ترجمه‌شده در زمینۀ تاریخ هنر که در دست ماست، به هنر غرب پرداخته و شرق و ایران را نیز از دیدگاه غربی‌ها معرفی کرده‌اند، البته با حجم بسیار کم نسبت به آنچه از غرب گفته شده است. درواقع این منابع فقط تاریخ هنر است بدون هیچ‌گونه نقد و تحلیل و حتی مقایسۀ هنرها باهم. از این رو ضروری است که تاریخ تحلیلی و نقد هنر ایران با روش‌شناسی و ارائۀ نمونه‌ها انجام شود تا ارزش‌های واقعی و حقیقی هنر و معماری ایران آشکار گردد. نقد باید بی‌طرفانه باشد، نقدهای سلیقه‌ای، احساسی و سیاسی لطمه به ساحت با ارزش هنر می‌زنند. البته نقدهای غیر منطقی همواره معترضانه نیست، گاه از بی‌اطلاعی و ناآگاهی سرچشمه می‌گیرد. نقد آرای سنت‌گرایان در زمینۀ هنر و معماری اسلامی از اهم اموری است که در سال‌های اخیر آغاز شده و کتب و مقالات ارزشمندی در این زمینه به چاپ رسیده است.نشست تخصصی «نقد آرای سنت‌گرایان در باب هنر و معماری اسلامی» در تاریخ 18 و 19 مهرماه 1403 در گالری نظرگاه - پژوهشکدۀ هنر، معماری و شهرسازی نظر- برگزار می‌شود. هدف از برگزاری این نشست ارائۀ نظرات نو در باب نقد این طیف از متفکرین و در پی آن پرهیز از یک‌سونگری و مقایسۀ آرای متفاوت با دیدگاه سنت‌گرایان غربی، شرقی و ایرانی است. مکتب سنت‌گرایی رویکردی در فلسفۀ معاصر است که نسبت به مدرنیته و فلسفۀ جدید غرب دیدگاه انتقادی دارد و معتقد به احیای دانش و خرد در معنای قدسی است. این مکتب در دوران جدید با رنه گنون فیلسوف فرانسوی آغاز شد، بورکهارت، شوان، لینگز، کوماراسوامی و... نیز بدان پیوستند، سردمدار این جریان در ایران سید حسین نصر است. باور سنت‌گرایان شرقی و غربی بر این است که یک حقیقت واحد مشترک و جاویدان در تمام ادیان الهی و غیر الهی، از اسلام، مسیحیت، یهودیت، بودیسم، هندوئیسم، شینتو و... وجود دارد که مبتنی‌بر سنت قدسی یا سنت ازلی و ابدی و جاری در تمام فرهنگ‌ها و تمدن‌هاست. « حکمت خالده- خرد جاویدان» این مکتب در ممالک جهان اسلام در پیوند با تصوف و فرقه‌های عرفانی-اسلامی وارد مباحث هنر و معماری اسلامی شده و از طرفی با عرفان شرق دور گره خورده است. رواج این نحلۀ فکری پس از انقلاب اسلامی با شتابزدگی نسبت به ترجمۀ این آثار صورت گرفت، که عواقب وخیم آن تاکنون برجاست. در پی تلاش‌های اخیر برآن شدیم جلسات نقد آرای این متفکران را در زمینۀ هنر و معماری پیگیری نموده تا پژوهشگران جوان و اساتید در دانشکده‌های هنری نسبت به پژوهش و تدریس شیوه‌مند و به دور از احساسات با منطق و استدلال تلاش نمایند. از آنجا که دیر زمانی است این جریان تأثیرات انحرافی و غلط بر تدریس، تدوین مقالات، کتب و حال و هوای حاکم بر جامعۀ هنر و معماری کشور داشته است، لازم آمد پاره‌ای از پژوهش‌های سال‌های اخیر در این نشست معرفی شود تا در جلسات آتی تکمیل شده و در قالب کتاب مجموعه مقالات چاپ گردد.