پژوهشی پیرامون منشا صوری نقوش سفالینه‌های زمینه نخودی نیشابور سده سه و چهار هجری

Abstract

سفال‌های زمینه‌نخودی نیشابور به‌دلیل نقوش منحصربه‌فردشان، بسیار مورد توجه هستند. این سفالینه‌ها، نه در ادوار قبل از سدة سه هجری شناخته ‌شده بودند و نه بعد از قرن چهار هجری استمرار تولید داشتند. در هیچ‌کدام از نظریاتی‌ که در مورد این سفالینه‌ها مطرح شده است، به ذکر مدارک و دلایل معتبر و کافی نپرداخته‌اند. در این پژوهش، تلاش می‎شود ضمن مطالعه در باب منشأ صوری نقوش سفالینه‌ها و در بر داشتن تعداد مناسبی از آثار به ذکر دلایل مستدل مبنی‌بر منبع الهام نقوش و شباهت‌های صوری آنها پرداخته شود. در واقع سؤال پژوهش این است که منشأ صوری این نقوش چیست؟ فرم لباس، کفش، پارچه‌های به‌کاررفته، شیوة ترکیب‌بندی تصویر، عناصر گیاهی پراکنده در زمینه و در دست پیکره‌ها، لکه‌های دایره‌شکل سفید روی موها، شیوة تزئین اسب‌ها و... از چه متأثر هستند و چه ریشه‌ای دارند؟ این پژوهش مسائل مربوط به محتوای نقوش را بررسی نمی‌کند و تمرکز آن صرفاً منشأ نقوش به لحاظ فرمی است.در این دوره، شاهد ‌تأثیرپذیری فرمی نگاره‌ها از سوی منطقة سغد و آسیای‌میانه و هنر دوران ساسانی هستیم. به‌نظر می‌رسد وجود امنیت و آسایش در زمان حکمرانی امپراطوران سامانی و جادة ابریشم که از چین تا سواحل مدیترانه امتداد داشت و به رونق بازرگانی می‌افزود، سبب شد منطقة سغد ‌تأثیرگذاری بسیاری را بر شیوة تصویرپردازی نقوش سفالینه‌های مذبور داشته باشد.‌این پژوهش، دارای نظامی کیفی و راهبردی و براسـاس هدف‌ خود، از نوع پژوهش‌های بنیادی و از نظر روش پژوهش، از نوع پژوهش‌‌های تاریخی است. این پژوهش، با روش توصـیفی- تحلیلی، به بحث‌وتحلیل پرداخته است.