ساماندهی جنگل نشینان هیرکانی شمال ایران ( بازخوانی یک طرح با سناریوهای محتمل )

Abstract

از سال 1363 ‌برنامه خروج دام از جنگل مطرح شد. درآن سال بحث خروج جنگل­ نشینان برای حفظ جنگل­ های شمال مطرح گردید. دستگاه­های دولتی ذیربط اعلام کردند که بزرگترین مشکل جنگل­ های شمال، حضور جنگل­ نشینان و دام در جنگل است. طرح خروج دام از جنگل­ به ­عنوان یک طرح توسعه­ ای و منطقه ­ای با هدف حفظ و احیاء جنگل­ ها و بهبود وضعیت اقتصادی و اجتماعی دامداران در سال 1371 در جنگل­ های شمال کشور به مرحله اجرا درآمد و در دهه ­های 70 و 80 شدت گرفت. مسأله حفاظت از مراتع و جنگل­ ها در کل کشور و جنگل­ های شمال در برنامه ­های 5 ساله کشور مرتباً تکرار گردید. بر اساس آمار ارائه شده توسط سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور، تا پایان برنامه سوم تنها 2938 خانوار (3/7 درصد) از مجموع کل خانوارهای ساکن در جنگل­ های هیرکانی و 1001790 واحد دامی (22/9 درصد) از کل دام­ های موجود خارج شدند. درصد ناچیز موفقیت اجرای طرح نشان می­ دهد که برخورد با مسائل انسان محور در جنگل­ های هیرکانی نیاز به مطالعات همه جانبه داشته و اصولاً اتخاذ و اجرای یک سیاست کلی و همسان در همه 103 حوزه آبخیز به­ دلیل تنوع بالای اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی باعث اتلاف منابع و پیچیدگی­ های بیشتر مشکل خواهد شد. در این مقاله کوشش شده تا سه سناریوی قابل تصور در اصرار دولت برای اجرایی شدن این طرح علیرغم موفقیت ­های اندک آن در طی چهار برنامه مورد بررسی قرار گیرد.