قرق‌های اختصاصی یا حفاظتگاه‌های خصوصی؛ کلیات و تعاریف

Abstract

در دهه‌های اخیر رویکردهای نوینی برای حفاظت از تنوع‌زیستی با تأکید بر گسترش مناطق تحت حفاظت از طریق زمامداری خصوصی یا مشارکتی شکل گرفته است. این مدل‌ها نخستین بار در سال ۱۹۷۷ در قالب ذخیره‌گاه زیست‌کره و با مدیریت مشارکتی همراه با جوامع محلی معرفی شدند. طبق دستورالعمل‌های IUCN، زمامداری مناطق حفاظت‌شده می‌تواند دولتی، مشارکتی، خصوصی یا مبتنی بر جوامع محلی باشد. در ایران، قرق‌های اختصاصی نزدیک‌ترین معادل به مناطق حفاظت‌شده خصوصی (PPAs) هستند که در قانون شکار و صید سال ۱۳۴۶ تعریف شده‌اند. قرق‌های اختصاصی به منظور حفاظت از حیات‌وحش و مدیریت پایدار زیستگاه‌ها، تحت نظارت سازمان حفاظت محیط‌زیست به بخش خصوصی واگذار می‌شوند. از اواخر دهه ۸۰ و اوایل دهه ۹۰، مناطقی در استان‌های کرمان، یزد و سمنان به صورت خودجوش شکل گرفته و از سال ۱۳۹۵ به طور رسمی فعالیت خود را آغاز کردند. این مناطق در کنار حفاظت از زیستگاه‌ها، در فعالیت‌هایی نظیر احیای چشمه‌ها، پایش گونه‌های حیات‌وحش، آموزش جوامع محلی و توسعه گردشگری طبیعی مشارکت دارند. شعار روز جهانی تنوع‌زیستی سال ۲۰۲۴، «بخشی از برنامه باش»، با الهام از چارچوب جهانی تنوع‌زیستی کنفرانس کونمینگ-مونترال، از دولت‌ها، جوامع محلی و افراد می‌خواهد تا برای متوقف کردن روند کاهش تنوع‌زیستی و حفظ این گنجینه ارزشمند، نقش خود را ایفا کنند و در برنامه جهانی حفاظت از تنوع‌زیستی مشارکت داشته باشند.