تعیین سهم نسبی کاربری اراضی در تولید رسوب با استفاده از شاخص‌های هوازدگی در حوضه آبخیز چهل چای

Abstract

مسأله­ی مهم و قابل توجه در پژوهش‌های کاربردی برای مدیریت حوزه‌های آبخیز، آگاهی از چگونگی فرآیند تولید رسوب حوضه­های آبخیز است. در دو دهه­ی اخیر، منشأیابی رسوب به عنوان یک روش مناسب برای تعیین منابع رسوب استفاده می­شود. هدف از این پژوهش بررسی سهم انواع منابع سطحی(جنگل، مرتع، کشاورزی و باغ) و زیرسطحی(کناره آبراهه) در تولید رسوب با استفاده از تکنیک منشأیابی رسوب با کاربرد شاخص های هوازدگی در حوزه آبخیز چهل­چای استان گلستان بود. برای این منظور، در مرحله­ی اول، نمونه رسوب معلق طی هشت رخداد سیلاب در بازه­ی زمانی بهمن 1399 تا فروردین 1400 برداشته شد. شاخص های هوازدگی بر اساس غلظت ردیاب­های ژئوشیمیایی محاسبه شد. پس از آزمون‌های دامنه، کروسکال-والیس و تحلیل تشخیص، شاخص تغییر شیمیایی (CPA)، نسبت آ ال کا(ALK)، شاخص منیزیوم (MgIndex)، شاخص بی ای1(ba1) و شاخص کالمگ (CALMAG Index) که بالاترین درصد توان تفکیک­پذیری را داشتند برای تعیین سهم منابع تولید رسوب انتخاب شدند. نتایج اجرای مدل منشأیابی در حوضه آبخیز چهل چای نشان داد که در بین منابع سطحی و زیرسطحی، کاربری کشاورزی، 6/88% کل رسوب را تولید می­کند. سهم سایر کاربری­ها به ترتیب مرتع(1/4%)، باغ(3/2%) و آبراهه 5% بود. با آگاهی از سهم بالای زمین های کشاورزی در تولید رسوب، طراحی و اجرای عملیات حفاظت خاک متناسب با موقعیت منطقه، امری ضروری به شمار می­آید.