تبیین فعالیت‌های فرهنگی-اجتماعی جریان روشن‌فکری ملی-مذهبی در دورۀ پهلوی دوم: از شهریور 1320 تا آغاز فضای باز سیاسی 1339

Abstract

حرکت نوگرایانۀ دینی در اواخر دوران حکومت رضاشاه و تحولات پس‌از شهریور 1320 جریان روشن‌فکری تازه‌ای را به جامعه عرضه داشت؛ جریانی که از بطن آن طیفی مذهبی متأثر از تمدن اروپایی و ایدئولوژی لیبرالیسم نمود پیدا کرد. این طیف باتوجه‌به شیوۀ غالب مبارزۀ جهانی -یعنی مبارزۀ مسالمت‌آمیز فرهنگی-اجتماعی- و وضعیت حکومت استبدادی، اولویت را به فعالیت‌های فرهنگی-اجتماعی داد و آن را طی دهه‌های 20 و 30 از راه‌های مختلف پیگیری کرد. پژوهش حاظر با بهره‌گیری از روش توصیفی-تحلیلی و استناد به مطالعات کتابخانه‌ای و اسناد آرشیوی معتبر انجام شده‌است. پرسش اصلی پژوهش عبارت است از: «مهم‌ترین فعالیت‌های فرهنگی-اجتماعیِ جریان ملی-مذهبی در دهه‌های 20 و 30 چه بود و آن‌ها با چه اهدافی به این شیوه از فعالیت‌ها روی آوردند؟» نتیجۀ پژوهش حاکی است که طیف مذکور به‌این‌دلیل به این شیوه از فعالیت‌ها روی آوردند که مسئلۀ اساسی جامعۀ ایرانی را نه در تغییر حکومت، بلکه در مشکلات فرهنگی-اجتماعی و اصلاح آن در چارچوب قانون اساسی ازطریق ایجاد کانون‌هایی برای حرکت جمعی درجهت تقویت و بازسازی ایمان، اخلاق و اندیشۀ درست دینی و ملی برای تربیت نسل جدید می‌دانستند.