بازشناسی ادبیات انقلاب اسلامی ایران

Abstract

<strong>هدف از نوشتن این مقاله شناخت ادبیات انقلاب اسلامی ایران است. برای انجام این کار، برجسته‌ترین پژوهش‌ها دربارۀ انقلاب اسلامی ایران شناسایی و ویژگی‌های آن‌ها از منظر چارچوب نظری و الگوی روش‌شناختی تحلیل شد. با تحلیل مضمون این پژوهش‌ها، آشکار شد که شش الگوی تقریباً متوالی برای تبیین انقلاب اسلامی ایران قابل‌شناسایی است. تبیین کارگرایانه، نخستین الگوی تبیینی برای فهم انقلاب اسلامی بود، هرچند هم‌زمان با آن، نوع کم‌رنگی از تبیین مارکسیستی نیز شکل گرفت. الگوی سوم تبیین روان‌شناختی-جامعه‌شناختی بود که بر مفاهیم «محرومیت نسبی» و «آنومی» یا سردرگمی اجتماعی استوار بود. الگوی چهارم تبیین سازمانی متمرکز بر سرکوب و بسیج بود. الگوی پنجم را می‌توان فرهنگی-گفتمانی نامید که چگونگی مسلط‌شدن گفتمان تشیع را کانون اصلی بحث خود قرار می‌دهد. نوعی تبیین عقلانی را هم می‌توان در ادبیات انقلاب اسلامی ایران شناسایی کرد که درزمینۀ انقلاب‌پژوهی چندان کاربردی ندارد. البته پژوهش دربارۀ ادبیات انقلاب اسلامی بی‌پیشینه نیست و تلاش‌هایی برای بازشناسی و دسته‌بندی این ادبیات غنی انجام شده‌است ولی در این نوشتار، ادبیات انقلاب اسلامی ایران از دیدگاهی متفاوت بازشناسی، دسته‌بندی و تحلیل شده‌است که وجهی نسبتاً نوآورانه به یافتۀ پژوهش می‌بخشد.</strong>