گفتمان جنسیت از انقلاب سفید تا انقلاب اسلامی

Abstract

<em>کیفیت و کمّیت مشارکت زنان در رویدادهای سرنوشت‌ساز تاریخی، از جمله انقلاب‌ها یکسان نبوده و بنا بر شرایط و موقعیت اجتماعی- فرهنگی جامعه اشکال گوناگونی به خود گرفته است؛ ولی به‌نوبۀ خود مقولۀ جنسیت را به کانون تصمیم‌گیری‌ها و منازعات سیاسی وارد کرده است.</em>

<em> انقلاب اسلامی که مهم‌ترین رخداد مؤثر بر سرنوشت سیاسی و اجتماعی ملت ایران است نیز از این قاعده مستثنا نیست؛ چراکه فقط پس از گذشت 15 سال از اعطای حق رأی به زنان در قالب برنامۀ اصلاحی انقلاب سفید، محمدرضا پهلوی که به‌شدت ناخرسندی و اعتراض علما را به بازتعریف نقش‌های زنانه توسط حکومت برانگیخته بود، مشارکت گستردۀ زنان آن ‌هم با سیمایی متفاوت از الگوهای پذیرفته‌شدۀ زن سنتی یا مدرن در مبارزات انقلابی تا آنجا توجه ناظران خارجی را برانگیخت که آن را انقلاب چادرها نامیدند.</em>

<em> با وجود این، چرایی و چگونگی این مشارکت، از جمله عرصه‌های مغفول‌مانده در میان علایق نظری و پژوهشی مطالعات انقلاب اسلامی به شمار می‌رود؛ ازاین‌رو، این مقاله برآن است تا با تمرکز بر متون رسمی تولیدشده توسط الیت سیاسی و مطبوعاتی ایران در گسترۀ زمانی سال‌های 1342 تا 1357 و با استفاده از روش تحلیل گفتمان نشان دهد که جنسیت به‌عنوان یک برساختۀ گفتمانی چگونه در دو دهه پیش از انقلاب اسلامی در پرتو ظرفیت نظام زبانی و مناسبات قدرت و مقاومت مندرج در آن درون بستری از رخدادهای سیاسی و اجتماعی ساخته‌ شده و مرزهای مألوف و تعیین‌کنندۀ هویت‌های زنانه/ مردانه را درنوردید. بدین‌منظور بستری تاریخی را به تصویر خواهد کشید که درون آن مدلول زنانه/ مردانه به‌تدریج از جایگاه چندین هزارسالۀ خود بیرون آمده و در پیوند با دال‌های کانونی گفتارهای رقیب حاضر در متن منازعۀ سیاسی شامل گفتار رسمی حکومت، روحانیت سنتی و نواندیشی دینی و انقلابی، معنا و ساختاری تازه یافته است.</em>