تأثیر لجن فاضلاب در بهبود ویژگی‌های رشدی گیاه دارویی چای‌ترش (.<i>Hibiscus sabdariffa</i> L) تحت تنش خشکی

Abstract

کمبود منابع آب شیرین در مناطق خشک و نیمه‌خشک مهم‌ترین عامل محدودکننده فعالیت‌های کشاورزی است. از طرفی، یکی از چالش­ هایی که در شهرها وجود دارد، انباشته‌شدن لجن حاصل از تصفیه فاضلاب شهری است. بر اساس منابع موجود، لجن حاصل از تصفیه فاضلاب شهری حاوی مقادیر زیادی مواد معدنی و آلی است که می‌­تواند باعث بهبود حاصلخیزی خاک و نگهداری آب شده و برای محصولات کشاورزی مفید باشد. در این راستا، به­ منظور بررسی تأثیر لجن فاضلاب در کاهش اثرات تنش خشکی بر ویژگی­ های رشدی چای‌ترش، مطالعه‌ای به صورت آزمایش فاکتوریل در قالب طرح کاملاً تصادفی در شرایط گلخانه انجام شد. فاکتور­های آزمایش شامل تنش خشکی با چهار سطح (25، 50، 75 و 100 درصد ظرفیت زراعی) و لجن فاضلاب با دو سطح (صفر و 10 گرم بر کیلوگرم خاک) و چهار تکرار بود. در طی دوره رشدی شش ماهه گیاهان در گلخانه، تیمارهای خشکی با استفاده از آب لوله ­کشی با میزان شوری 700 میکروزیمنس بر متر، بر اساس توزین گلدان­ ها اعمال گردید. پس از رسیدن گیاهان به مرحله گلدهی و تولید غوزه، صفات مرفولوژیکی، از قبیل ارتفاع بوته، وزن اندام هوایی، قطر ساقه، تعداد غوزه، وزن ریشه و تعداد برگ اندازه‌­گیری شد. نتایج نشان داد که اثر کاربرد لجن فاضلاب بر صفات وزن‌ تر و خشک اندام هوایی، ارتفاع، تعداد غوزه، قطر ساقه و وزن تر ریشه در سطح یک درصد (01/0 >p) و وزن خشک ریشه در سطح پنج درصد (05/0 >p) معنی ­دار بود. استفاده از لجن فاضلاب وزن خشک گیاه را 46 درصد، ارتفاع را 24 درصد، قطر ساقه را 14 درصد و وزن خشک ریشه را 50 درصد در مقایسه با تیمار شاهد افزایش داد. بررسی اثر متقابل خشکی و لجن بر خصوصیات مورفولوژیک گیاه نشان داد که کاربرد لجن فاضلاب در سطوح تنش 100، 70 و 50 درصد ظرفیت زراعی، میزان وزن تر اندام هوایی را به ترتیب معادل 118، 90 و 75 درصد در مقایسه با شاهد افزایش داد. اثر متقابل خشکی و لجن بر تعداد غوزه گیاه نشان داد که بیشترین مقدار این صفت با میانگین 25 عدد در تیمار کاربرد لجن فاضلاب و 100 درصد ظرفیت زراعی و کمترین آن معادل 25/1 عدد در تیمار 25 درصد ظرفیت زراعی و عدم کاربرد لجن فاضلاب به‌دست آمد. اثر متقابل خشکی و لجن بر صفات فیزیولوژک گیاه از قبیل میزان پرولین، قند، کلروفیل a، کلروفیل b و کاروتنوئید معنی ­دار نبود. به ­طور کلی نتایج این تحقیق بیانگر نقش مثبت لجن فاضلاب بر بهبود رشد و عملکرد گیاه چای­ ترش در شرایط تنش خشکی است.