تحلیل سهم گردوغبارهای داخلی و خارجی و تغییرات مکانی-زمانی آنها در استان کرمان

Abstract

ذرات گردوغبار برخاسته از منابع داخلی و خارجی اثرات نامطلوبی بر سلامت عموم و محیط‌زیست دارند. با توجه به نامشخص‌بودن سهم منابع ذکرشده در تولید گردوغبار، بررسی این موضوع در مناطق مختلف ایران حائز اهمیت زیادی است. علاوه بر این، تحلیل تغییرات مکانی و زمانی رویدادهای با منشأهای مختلف می‌تواند گام مؤثری در جهت شناسایی مناطق حساس‌تر به پدیده فرسایش بادی و کاهش خطرات ناشی از وقوع آن در مناطق تحت تأثیر باشد. مطالعه حاضر با درنظرگرفتن موضوعات ذکرشده به‌عنوان اهداف اصلی انجام شد. بدین منظور از آمار پدیده گردوغبار با منشأ داخلی (کدهای 7 تا 9، 98 و 30 تا 35) و خارجی (کد 06) ثبت‌شده در 11 ایستگاه همدید استان کرمان در بازه زمانی مشترک 2002-2020 استفاده شد. پس از محاسبه فراوانی رویدادها، سهم منابع داخلی و خارجی تولید گردوغبار در مناطق مختلف استان کرمان مشخص شد. با استفاده از نقشه پهنه‌بندی شده فراوانی وقوع هر رویداد و آزمون من-کندال به‌ترتیب تغییرات مکانی و زمانی آن‌ها تحلیل شد. نتایج نشان داد که در سه شهرستان جیرفت، انار و سیرجان سهم رویدادهای با منشأ خارج ایستگاهی بیشتر از سایر مناطق استان و به ترتیب حدود 80%، 8/53% و 2/53% بوده است. سهم رویدادهای با منشأ داخلی در شهربابک، رفسنجان، شهداد و بافت بیش از 73% و در زرند، کرمان، بم و کهنوج بیش از 52% بوده است. به‌طور متوسط سهم رویدادهای داخلی و خارجی در استان کرمان به ترتیب 6/60% و 4/39% برآورد گردید. الگوی پراکنش مکانی گردوغبارها نشان داد که بم و جیرفت به‌عنوان حساس‌ترین مناطق به فرسایش بادی در سال‌های گذشته بوده‌اند. در دوره زمانی موردمطالعه، روند تغییرات رویدادهای با منشأ داخل و خارج ایستگاه در شهداد و زرند، افزایشی معنی‌دار بوده است. روند افزایشی معنی‌دار رویدادهای با منشأ داخلی در کهنوج، رفسنجان و انار و روند افزایشی گردوغبارهای با منشأ خارج ایستگاه در سیرجان نیز مشاهده شد (Z>+1.96).