بدن آستانه‌ای، به مثابه عرصه کشکمش بر سر معنابخشی به بدن( تحلیل نشانه‌شناختی آواز قو)

Abstract

مقاله حاضر تلاش نموده تا با بهره‌گیری از آراء میشل فوکو و جورجو آگامبن و با تکیه بر روش نشانه‌شناختی جان فیسک، مفهوم بدن آستانه‌ای را در سینمایی آواز قو از منظری گفتمانی در کانون توجه قرار دهد. در این فیلم که در اواخر دهه 70 تولید شده، بدن دستمایه خلق اثری هنری قرار گرفته است، اثری که می‌توان آن را بازنمایی از شرایط اجتماعی زمانه خود نیز تلقی نمود. فیلم آواز قو برای به تصویر کشیدن جدال قدرت و سوژه حول مفهوم بدن آستانه‌ای، صحنه‌هایی را می‌آفریند که در آن، دوطرفِ یک رابطهِ قدرت، دائماً مشغول چانه‌زنی بر سر تعریف بدن هستند. جلسه کمیته انضباطی، پست‌های بازرسی و اداره اجتماعی پلیس جملگی فضاهایی هستند که از منظر فوکوی حضور همیشگی و همه‌جایی قدرت را تداعی می‌کند و "بدن" به دفعات محل نزاع گفتمانی قرار می‌گیرد. یافته‏ها نشان می‏دهد که در این فیلم، دو سطح از نزاع گفتمانی حول بدن بیش از همه جلوه‌گری می‌کند: یکی، نزاع درون گفتمانی (میان گفتمان اصلاح‌طلبی و گفتمان اصولگرایی) و دوم، نزاع بین گفتمانی (میان گفتمان سوژه-محور و گفتمان اصولگرایی). در سطح نزاع بین گفتمانی، سوژه با کنشگری فعالانه خویش تلاش نموده در مقابل گفتمان اصولگرایی، سوژگی خویش را با توسل به بدن خویش محقق سازد، جدالی که در نهایت با مرگ وی به پایان می‌رسد، لیکن پایان بازِ فیلم، فضا را به گونه‌ای رقم می‌زند که دلالت بر استمرار گفتمان سوژه‌محوری دارد که شخصیت زن فیلم آن را نمایندگی می‌کند.