اثر تغییرات احتمالی اقلیم بر زیستگاه یوز آسیایی (مطالعه موردی: مجموعه حفاظتی توران)

Abstract

تغییر اقلیم از اصلی‌ترین دلایل از بین رفتن تنوع زیستی و تخریب اکوسیستم‌های طبیعی در نظر گرفته می‌شود. گوشت‌خواران با توجه به گستره خانگی وسیع و تراکم پایین جمعیتی، به‌شدت تحت تأثیر تغییرات زیستگاهی قرار می‌گیرند و اغلب مجبور به تغییر پراکنش خود به زیستگاه‌های نامطلوب می‌شوند. یکی از این گوشت‌خواران مهم، زیرگونه آسیایی یوزپلنگ است که از این زیرگونه نادر در ایران، احتمالا در حال حاضر (1401 شمسی) تنها کم‌تر از 40 قلاده باقی‌مانده است. در این مطالعه به ارزیابی اثر تغییرات احتمالی اقلیم بر زیستگاه یوز آسیایی در مجموعه حفاظتی توران با استفاده از نقاط حضور یوز، عوامل ‌محیط زیستی از جمله ارتفاع، طبقات شیب، تیپ و تراکم پوشش گیاهی، پراکندگی طعمه‌ها (جبیر، آهو، قوچ‌ومیش و کل‌وبز)، منابع آبی، جاده‌ها و غیره، پارامترهای اقلیمی و مدل‌ سازی در محیط نرم افزار R پرداخته شد. برای بررسی اقلیم از مدل‌ GISS-E2-1-H تحت 4 سناریوی SSP1-2.6، SSP2-4.5، SSP3-7.0، SSP5-8.5 (خفیف تا شدید) استفاده شد و نقشه پراکنش و مطلوبیت زیستگاه یوز آسیایی تحت شرایط اقلیمی کنونی و آینده تهیه شد. نتایج این پژوهش نشان داد مساحت زیستگاه‌های مطلوب گونه در حال حاضر حدود 300 هزار هکتار است که این مساحت در سال 2050 تحت سناریو خوش‌بینانه 240 هزار هکتار وتحت سناریو بدبینانه 165 هزار هکتار خواهد شد. زیستگاه مطلوب یوز آسیایی در مجموعه حفاظتی توران در سال 2050 از مناطق مطلوب در حال حاضر فاصله گرفته و به حاشیه و خارج از منطقه منتقل خواهد شد. از راهکارهای اولیه مدیریت اثر احتمالی تغییر اقلیم بر زیستگاه یوز آسیایی به‌منظور حفاظت موثرتر از گونه و جلوگیری از آسیب بیش‌تر به زیستگاه، می‌توان به افزایش اقدامات حفاظتی برای احیاء مراتع و جمعیت طعمه در مناطق مطلوب، طراحی مناطق حفاظت شده جدید و یا تغییر و گسترش مرز مناطق حفاظت شده فعلی، ایجاد مسیر و راهروهای جابجایی بین زیستگا‌های فعلی و بالقوه یوز آسیایی اشاره کرد.