تجارت قیر در تپه فرخ آبادِ دهلران

Abstract

دشت دهلران یکی از دشت­های حاصلخیز ایران است که از قدیم­الایام مورد توجه جوامع انسانی بوده است. چشمۀ قیرِ عین قیر یکی از منابع طبیعی مهم این دشت است. قیر با توجه به قابلیت­های مفید و فراوانی که دارد، در گذشته به طور گسترده­ای در دشت دهلران استخراج و تولید می‌شده است. این پژوهش با هدف تبیین فرایند تولید و تجارت قیر در تپۀ فرخ‌آباد دهلران انجام شد. روش تحقیق نیز بر استفاده از نتایج مطالعات میدانی اخیر و منابع و اسناد حاصل از مطالعات پیشین مبتنی بود. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که قیر در تپۀ فرخ‌آباد از اقلام مهمی بوده که از دورۀ فرخ تا سلسله‌های قدیم تولید می‌­شده است. روند تولید قیر در فرخ‌آباد را می‌توان به دو مرحله تقسیم کرد: در مرحلۀ اول که دوران فرخ تا اوروک میانه را در بر می­گیرد، میزان تولید قیر در سطح پایینی بوده، مقدار کمی از آن، صادر و قسم مهمی از آن در محل مصرف می‌شده است. مرحلۀ دوم، دوران اوروک جدید، جمدت نصر و سلسله‌های قدیم را شامل می‌شود. در این دوران تغییرات محسوسی در روند تولید و استفاده از قیر رخ داد؛ تولید قیر و صادرات آن به طور چشمگیری افزایش پیدا کرد و مصرف محلی آن به شدت کاهش یافت. همزمان در دورۀ اوروک جدید، ساختمان‌های غیربومی بزرگی ساخته شد که ظاهراً فضای اداری – کارگاهی مرتبط با تولید و تجارت قیر داشتند؛ همچنین در این دوره، دامنۀ سکونت در فرخ‌آباد به حداکثر گسترش خود رسید. به نظر می‌رسد افزایش نیاز به قیر، زمینه­ساز استقرار گروه­های جدید در فرخ‌آباد برای تولید و صادرات آن به مراکز مورد نظر بوده است. احتمالاً در مرحلۀ اخیر، متخصصانی غیربومی در فرخ‌آباد مستقر شده و تولید و صادرات قیر را مدیریت نموده­اند.