از تمایل تا أخذ تصمیم: فهم تصمیم‌ها و الگوهای کنش فرزندآوری زنان شاغل در شهر تهران

Abstract

هدف:‌ باروری در ایران از اوایل دهه 1380 به زیر سطح جانشینی رسید و علی‌رغم افزایش اندکی در سال 1395، در سطح پایینی باقی مانده است. طی این دوره میانگین تعداد فرزندان ایدئال‌ زوجین حدود 2/5 فرزند بوده است. شواهدی از شکاف بین شمار ایدئال‌ و واقعی فرزند وجود دارد و نشان می‌دهد که دستِ‌کم بخشی از تمایلات فرزندآوری زوجین فعلیت پیدا نمی‌کند. مادران شاغل یکی از زیرگروه‌های خاص و مهم جمعیتی هستند که به‌واسطه تعارضات شغلی و خانوادگی، انتظار می‌رود تحقق ایدئال‌های‌ فرزندآوری آنان با موانع و چالش‌های جدی‌تری در مقایسه با زنان غیرشاغل مواجه باشد. هدف مطالعه حاضر این است که نشان دهد فهم و تفسیر مادران شاغل از تصمیمات باروریشان چیست؟ و آنان استراتژی مواجهه خود را با خواست فرزندآوری از یک‌سو و دغدغه‌ها و چالش‌های ذهنی فرا‌روی خود را از دیگر سو، چگونه تعریف و تنظیم می‌کنند؟ روش: با بهره‌گیری از رویکرد پژوهش کیفی، 22 نفر از زنان ازدواج‌کرده شاغل در شهر تهران در این پژوهش موردِمطالعه‌ قرار گرفتند. مشارکت‌کنندگان در پژوهش، از طریق نمونه‌گیری هدفمند و با حداکثر تنوع به لحاظ سن، تعداد فرزندان، نوع سمت انتخاب شدند. داده‌‌ها به کمک تکنیک مصاحبه‌ عمیق در بهمن سال 1401 تا اردیبهشت 1402 جمع‌آوری شدند و به کمک تکنیک تحلیل مضمون موردِتحلیل‌ قرار گرفتند. یافته‌ها: در این مطالعه، سه الگو از تصمیمات باروری زنان شاغل استخراج شد: الگوی چشم‌پوشی از تمایلات باروری که شامل زنانی است که قصد فرزندآوری ندارند اما تعداد فرزندان ایدئال‌شان‌ بالاتر از تعداد فرزندانی است که درحال‌حاضر دارند. الگوی معقول‌پنداری پرهیز از فرزندآوری شامل افرادی است که قصد فرزندآوری ندارند و تصمیمات باروری خود را درست و عقلانی می‌دانند. الگوی سوم شامل افرادی است که درک متناقضی از تصمیمات باروری دارند، قصد فرزندآوری دارند، بااین‌حال‌ دغدغه‌ها و نگرانی‌های متعددی در رابطه با محیط کار، محیط خانواده و فرزندان دارند. نتیجه‌گیری:‌ نتایج مطالعه، اهمیت و ضرورت اتخاذ سیاست‌های رفاهی و برنامه‌هایی که به سازگاری نقش‌های کاری و والدینی می‌انجامد را نشان می‌دهد. جامعه ایران نیاز به ساختاری دارد که ناسازگاری بین اشتغال و والدگری را کاهش‌ می‌دهد.