توسعه مدلی عامل-مبنا برای شبیه‌سازی گسترش کاربری اراضی شهری (مطالعه موردی: قزوین)

Abstract

گسترش شهرها و مناطق شهری پدیده‌ای آشنا در کشورهای در حال توسعه به شمار می‌رود. افزایش جمعیت و مهاجرت روستاییان به شهرها دو عامل اصلی در بروز این پدیده است. وجود این عوامل باعث کم ‌اثر شدن اقداماتی شده است که؛ به صورت قهری و جبری سعی در محدود نگه داشتن کران شهرها دارند. از این رو برنامه‌ریزان همواره به دنبال مدل‌هایی بوده‌اند که گسترش کاربری اراضی شهری را به خوبی شبیه‌سازی کند تا بتوان با برنامه‌ریزی صحیح از رشد نامتوازن شهرها و پیامدهای مشکل‌ساز آن جلوگیری نموده و توسعه را به سمت و سویی مطلوب هدایت نمایند. تا کنون مدل‌های زیادی برای شبیه‌سازی گسترش کاربری اراضی شهری پیشنهاد و آزمایش شده است. گرچه این مدل‌ها دارای تنوع زیادی هستند، صرف نظر از قدرت و دقت‌های حاصل شده، می‌توان گفت که بیشتر آنها بر شبیه‌سازی گسترش کاربری اراضی در اطراف یک شهر متمرکز بوده‌اند بنابراین، مدل‌های منطقه‌ای که محدوده‌های وسیع‌تر از یک شهر را در نظر بگیرند نادرند. در این تحقیق یک مدل عامل-‌مبنای نوین برای شبیه‌سازی گسترش کاربری اراضی شهری و مسکونی در شهرستان‌های قزوین و البرز به مساحت 1620 کیلومتر مربع واقع در استان قزوین ایجاد و پیاده‌سازی شده است. در این مدل، توسعه‌دهندگان زمین به صورت عامل‌هایی در نظر گرفته شده-اند که در منطقه به صورت مشخص به حرکت و کاوش می‌پردازند و شرایط نقاط مختلف را برای توسعه سنجیده، مطلوب‌ترین آنها را توسعه می‌دهند. محیط حرکت عامل‌ها سلولی است و عامل‌های مورد استفاده که به پنج دسته با سلایق و اهداف مختلف تقسیم شده‌اند ممکن است برای توسعه برخی سلول‌ها وارد رقابت شوند. علاوه بر این، نظر به ماهیت مکانی مسأله، برای فراهم سازی بستر حرکت و جستجوی عامل‌ها و نیز جمع‌بندی و تحلیل نتایج به دست آمده از سامانه اطلاعات جغرافیایی (GIS) استفاده گردیده است. برای سنجش عملکرد مدل از داده‌های مربوط به سال 1384 به عنوان ورودی مدل و از داده‌های سال 1389 به منظور ارزیابی نتایج استفاده شد. با تنظیم پارامترهای مدل، حداکثر میزان نزدیکی پاسخ‌های مدل به توسعه‌های حادث شده به دست آمد که بر مبنای شاخص کاپا به اندازه %17/78 محاسبه گردید. این نتایج نشان می‌دهد که دقت مدل در تخمین توسعه‌های صورت گرفته مناسب است و با توجه به ابعاد محیط شبیه‌سازی، مدل به خوبی توانسته است مناطقی را که دارای توسعه سریع شده‌اند تشخیص دهد.