تغییرات غلظت رسوب و هدررفت خاک‌های مختلف و تغییرات زمانی آن‌ها تحت شرایط متفاوت شیب سطح و شدت بارندگی

Abstract

بررسی عوامل مؤثر بر فرسایش خاک و تغییرات زمانی آن از پیش‌نیازهای مهم مدیریت منابع آب‌ و خاک است. هدف از این پژوهش، تعیین حساسیت خاک‌ها به فرسایش آبی و تغییرات زمانی هدر‌رفت خاک در خاک‌های با بافت لوم‌رسی، لوم و لوم‌شنی در شیب‌های مختلف (5، 10، 15، 25 و 30 درجه) تحت باران‌های شبیه‌سازی شده (40، 60 و 80 میلی‌متر در ساعت) بود. آزمایش در ابعاد فلوم (65 سانتی‌متر×160 سانتی‌متر) در قالب طرح کامل تصادفی با دو تکرار انجام شد. هدررفت خاک در بازه‌های زمانی 5/0، 1، 5/1، 2، 3، 4، 5، 10، 15، 20، 30، 40، 50 و 60 دقیقه و ادامه تا دست‌یابی به جریان ماندگار رواناب سطحی اندازه‌گیری شد. تفاوت معنی‌داری بین خاک‌ها از نظر هدررفت خاک مشاهده شد (01/0>p). خاک لوم‌رسی، حساس‌ترین خاک به فرآیندهای فرسایشی بود. در این خاک، بخش عمده ذرات فرسایش‌پذیر در زمان‌های اولیه بارندگی فرسایش یافت و با تداوم بارندگی، هدررفت خاک کاهش یافت. هدررفت خاک در خاک‌ها به‌شدت تحت تأثیر شیب سطح و شدت باران قرار گرفت (01/0>p). با افزایش درجه شیب، به دلیل کاهش نگه‌داشت آب باران، رواناب سریع‌تر به وقوع پیوست و هدررفت خاک بیشتر شد. شیب سطح و شدت باران نقشی بارزتر در افزایش هدررفت خاک در بافت لوم‌شنی نشان دادند. نتایج مؤید آن است که حساسیت به فرسایش آبی با تغییر شیب سطح و شدت باران، در خاک‌های فرسایش‌پذیر (ریزبافت) کمتر است و این دو عامل (شیب سطح و شدت باران) بیش‌ترین تأثیر را بر هدررفت خاک در خاک‌های مقاوم (درشت‌بافت) می‌گذارند.