مالیات (« باج »، « باژ »، « خراج »، « ساو »، « گزیت »، « گزید ») در اندیشه های ایرانشهری

Abstract

چکیدهدر نظام مالیاتی باج و خراج منبع مهم درآمد ایرانشهر را تشکیل می‌داد. این منابع از طریق پرداخت باج و خراج مردم داخل کشور و یا باج گیری و خراج ستانی شهریاران ایرانشهری از پادشاهان کشور های دیگر، تأمین می‌شد. در این راستا بیشتر فرمانروایان و پادشاهان سرزمین ها و ممالک، سهم و نقش بسزایی داشتند.در اساطیر ایران سرزمین هایی چون هاماوران، چین، هند و ... از جمله کشور های باج گزار ایرانشهری‌ها بودند؛ البته بعضی از کشور ها با ایرانی‌ها یا در جنگ و ستیز بودند و یا صلح و آشتی. به هر حال شهریاران مقتدر ایرانشهری از این کشور ها و ممالک دیگر باج و خراج می-ستانیدند.در این پژوهش و تحقیق ضمن بررسی و استخراج « باج ها »، « خراج ها » و چگونگی باج ستانی و خراج پردازی و کیفیت استفاده از آن در عمران و آبادی و امنیت ایرانشهر کوشیده شده است. روابط سیاسی و رفتار شهریاران ایرانشهری در گرفتن مالیات (باج و خراج) در زمان صلح و یا هنگام جنگ در مواجه و برخورد با فرمانروایان و پادشاهان کشور ها و ممالک مختلف جهان و مردم ایرانشهر مورد ارزیابی قرار گیرد. در این میان توجه و نظر شهریاران ایرانشهری در اخذ باج و خراج از اقشار مردم ایرانشهر بیشتر بوده است.« باج »، « باژ »، «خراج »، « ساو »، « گزیت »، « گزید » که امروزه به آن مالیات می گویند؛ نوعی مالیاتی بود که پادشاهان و فرمانروایان به کمک عوامل و گماشتگان و کارداران آنها به صورت پول، زر، گوهر، زمین و هر نوع مالی از رعیت، کشاورزان، صنعتگران، و دهقانان به اندازۀ درآمد آنها به صورت نقدی و غیر نقدی می گرفتند و پادشاهان ایرانشهری مقتدر و پیروز و قوی از شاهان و حاکمان مغلوب از زیردست می ستانیدند.از دغدغه های مهم پادشاهان ایرانشهری؛داشتن وضعیت اقتصادی بهتر برای ادامۀ حکومت و امنیت کشور بود. وضعیت اقتصادی از مشکلات و دشواری هایی بود که حتی در تثبیت ساختار سیاسی حکومت تأثیر می گذاشت.وضعیت اقتصادی، بازرگانی، تجاری شاهنشاهی ایرانشهری از دیرباز مورد مطالعۀ پژوهشگران و مورخان و ادیبان بوده است؛ اما در خصوص «باج»، « باژ »، « خراج »، « ساو »، « گزیت »، « گزید » (مالیات) در آثار شاعران سبک خراسانی انجام نگرفته است و اگر تحقیقی هم شده، در تاریخ ایران و بر مبنای نوشته های تاریخی، سنگ نوشته ها و کتیبه ها پرداخته شده است.