پژوهشی در سیر تحول تاریخی بقعۀ الراشد بالله در اصفهان

Abstract

تحول و دگردیسی اماکن و بناهای آیینی در دین جدید و تداوم باورهای گذشته در قالب‌های نو، امری مرسوم و متداول در جهان است. در ایران نیز بسیاری از بناهای دورة اسلامی مانند مساجد و امامزادگان ریشه در پیش از اسلام دارند. یکی از ابنیة تاریخی مهم و مهجور اصفهان، بقعة تاریخی الراشد بالله یا امامزاده شاهزاده حسین (ع) متعلق به قرن ششم هجری و مقارن سلطنت سلجوقیان است. این بنا در محلة شهرستان (جی)، از قدیمی‌ترین محلات اصفهان با سابقة پیش از اسلام، قرار دارد. در خصوص تاریخچه و هویت افراد مدفون در این بنا، تناقضات و ابهامات زیادی وجود دارد. این پژوهش با معرفی و یافتن روند رویکرد تاریخی بنا بر مبنای اسناد و شواهد تاریخی و یافته‌های باستان‌شناسی در پی پاسخ به این پرسش است که آیا این بنا ریشه‌ای در دوران پیش از اسلام دارد و همچنین با استناد به دلایل و اسناد معتبر برای شناسایی هویت افراد مدفون تلاش می‌‌کند. در این پژوهش بنیادین و کاربردی، روش تحقیق توصیفی، تحلیلی و تاریخی است و اطلاعات گردآوری‌شده به شیوة‌ کتابخانه‌ای و میدانی با روش استقرایی تحلیل می‌شود. بر مبنای نتایج پژوهش، در مکان بنای فعلی، ابتدا معبد مهر و آناهیتا و سپس بنای آیینی زرتشتی وجود داشته که با خراب‌شدن آن در زمان حملة اعراب به ایران، در قرن دوم و سوم هجری مسجدی مستحکم به‌جای آن ساخته می‌شود. در قرن ششم خلیفه الراشد بالله در اصفهان کشته و در قسمت شمالی مسجد مدفون می‌شود. در همین قرن مسجد، مناره و گنبدی برای مقبره خلیفه ساخته می‌شود که مسجد و مناره در قرن‌های بعدی تخریب شده و تنها بنای مقبره بر جای مانده است. هویت فرد مدفون در بنا نیز به نظر می‌رسد مربوط به خلیفه الراشد بالله و یکی از نوادگان امام حسن (ع) به نام شاهزاده حسین باشد.