مطالعه تنوع و تراکم گونه‌ای بانک بذر علف‌های هرز در نظام‌های زراعی تولید پیاز (Allium cepa L.)

Abstract

سابقه و هدفبا شناسایی بانک بذر علف‌های‌هرز می‌توان به ترکیب و تراکم گونه‌ای بانک بذر و فلور علف‌های‌هرز در طول فصل زراعی پی‌برد و در انتخاب بهترین زمان و روش مناسب جهت مبارزه موثر بذرهای علف‌های‌هرز موجود در خاک دقت لازم را داشت. از آنجایی که کشت ممتد یک گیاه در زمین زراعی باعث افزایش بانک بذر علف‌های‌هرز می‌گردد لذا به‌منظور وصف جوامع گیاهی سطح زمین و ارزیابی هر گونه تغییرات در آن‌ها نیاز به شناخت و بررسی بانک بذر خاک می‌باشد در واقع با شناخت بانک بذر می‌توان به کنترل علف‌های‌هرز آینده در مزرعه کمک نمود و از طریق آن روی عملیات مدیریتی بهتر تمرکز کرد. این پژوهش به‌منظور بررسی اثر تداوم تک‌کشتی پیاز بر تراکم و تنوع علف های هرز بوم‌نظام‌های زراعی منطقه جیرفت انجام شد.مواد و روشنمونه‌‌برداری بانک بذر علف‌های‌هرز از دو عمق 20-0 و 40-20 سانتی‌متری خاک به روش سیستماتیک تصادفی صورت گرفت. تراکم و تنوع بانک بذر علف‌های‌هرز به روش جوانه‌زنی در شرایط گلخانه‌ای تعیین گردید. جامعه مورد مطالعه شامل نمونه‌های خاک از چهار نظام زراعی تک‌کشتی پیاز با تداوم‌های کم‌تر از سه سال (S1)، بین سه تا پنج سال (S2)، بین پنج تا هشت سال (S3) و بیش‌تر از هشت سال (S4) و آیش طولانی مدت (F) بود. برای مقایسه‌ی شاخص‌های مختلف تنوع و غنا در نظام‌های مختلف تک‌کشتی پیاز از آزمون LSD استفاده شد.نتایج و بحثدر هر دو عمق20-0 و 40-20 سانتی‌متر بیش‌ترین تراکم مربوط به علف‌هرز آفتاب‌پرست (Heliotropium europium L.) بود. شمار کل بذرهای جوانه‌زده در شرایط گلخانه‌ای در نظام‌های تک‌کشتی پیاز و آیش در عمق 0 تا 20 حدود 4140 عدد بذر در متر‌مکعب خاک بود که در این عمق نظام‌های زراعی F و S4 به ترتیب با میانگین 221 و 1704 بذر در متر‌مکعب دارای کم‌ترین و بیش‌ترین تعداد علف‌هرز بودند و عمده بذرها در این عمق مشاهده شد. در عمق 40-20 سانتی‌متر شمار 2049 عدد بذر در متر‌مکعب خاک مشاهده گردید. در این عمق نظام‌های زراعی S4 و F به ترتیب با میانگین 830 و 143 دارای بیش‌ترین و کم‌ترین تعداد علف‌هرز بودند. همچنین نتایج نشان داد تداوم‌های تک‌کشتی پیاز در هر دو عمق روی شاخص‌های تنوع و غنای گونه ای علف‌های‌هرز اثر معنی‌داری داشت و نظام‌های زراعی S4 و F به ترتیب دارای بیش‌ترین و کم‌ترین تنوع و غنا بودند. در واقع با افزایش تداوم تک‌کشتی پیاز تراکم علف‌های‌هرز افزایش یافت. نتیجه‌گیریاز آنجایی که تراکم بذرهای علف‌های‌هرز در زمین‌های تحت کشت مداوم بیش‌تر از آیش است و نسبت بالاتری از بذرها در لایه سطحی خاک تجمع می‌یابند لذا با اجرای تناوب مناسب می‌توان تراکم بذور را در بانک بذر کاهش داد. بنابراین توصیه می‌شود به‌جای کشت ممتد یک گیاه زراعی، از تناوب‌های زراعی با مجموعه متنوعی از گیاهان زمستانه و بهاره استفاده کرد که با افزایش تنوع، شرایط مناسبی برای کنترل بهتر و قطع سیکل زیستی علف‌های‌هرز فراهم می‌کند.