بررسی عملکرد و اجزای عملکرد مخلوط غلات مختلف به تنش آبی در شرایط اکولوژیکی گرم و خشک

Abstract

سابقه و هدف: براساس گزارشات سند 2030 (فائو، 2016) کشاورزی امروزه بیش از هر زمان دیگری با چالش مواجه است. نیاز بیشتر مردم به موادغذایی ، کمبود آب، کاهش بهره‌وری زمین و کاهش نیروی کار کشاورزی، نیاز به کشاورزی پایدار در جهان را بیش از پیش افزایش داده است. لذا هدف از انجام این مطالعه ایجاد تنوع در سامانه‌زراعی غلات با استفاده از کشت‌مخلوط غلات زمستانه گندم نان، جو و تریتیکاله و واکنش آنها در برابر تنش‌آبی آخر فصل در شرایط اکولوژیکی گرم و خشک می‌باشد.مواد و روش‌ها: به منظور بررسی واکنش عملکرد و اجزاء‌عملکرد کشت مخلوط ارقام مختلف غلات به تنش‌آبی در شرایط اکولوژیکی گرم و خشک،آزمایشی به صورت طرح اسپلیت پلات در قالب طرح پایه بلوک‌های کامل تصادفی در سه تکرار در سال زراعی 97-96 در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی داراب–دانشگاه شیراز انجام شد. در این آزمایش فاکتور اول رژیم آبیاری در دو سطح آبیار‌ی‌ نرمال و تنش‌آبی و فاکتور دوم شامل ده سطح از ژنوتیپ‌های (لاین جو پابلند EB-95-97 ،لاین جو پاکوتاه EB-95-97لاین گندم نان پاکوتاهS-92-19 ،رقم گندم نان پابلند خلیل و یک رقم تریتیکاله جوانیلو)بودند که به صورت سری‌جایگزینی کشت‌مخلوط ردیفی دوتایی و خالص کشت شدند. کشت‌های مخلو‌ط دوتایی به صورت یک در میان ردیفی که شامل: جو پاکوتاه–جو پابلند (یک ردیف جو پاکوتاه+یک ردیف جو پابلند)، جو پاکوتاه–تریتیکاله (یک ردیف جو پاکوتاه+یک ردیف تریتیکاله)، جو پابلند–تریتیکاله (یک ردیف جو پا بلند+یک ردیف تریتیکاله)، گندم پاکوتاه–تریتیکاله (یک ردیف گندم پاکوتاه+یک ردیف ترتیکاله) و گندم پابلند- تریتیکاله (یک ردیف گندم پابلند+یک ردیف تریتیکاله) با نسبت کاشت 50:50 و کشت‌خالص شامل: جو پاکوتاه،جو پابلند،تریتیکاله،گندم پابلند و گندم پاکوتاه با نسبت کاشت 100:0 بود. با توجه به تراکم بوته (400 بوته در متر مربع برای جو،450 بوته در متر مربع برای گندم و تریتیکاله(، بذور مربوط به هر پلات ) و به‌طور دقیق هر خط کاشت( قبل از کاشت با توجه به وزن هزار دانه محاسبه و اندازه‌گیری شد و در پاکت‌های جداگانه قرار داده شدند و به هنگام کاشت بر روی هر پشته که (شامل دو خط کاشت) کشت شدند. برداشت نهایی گیاه زراعی بعد از حذف ردیف‌ها به صورت دستی انجام شد. صفاتی مانند: وزن هزاردانه، عملکرد بیولوژیک،شاخص برداشت،تعداد سنبلچه در سنبله،تعداد سنبله در بوته،طول سنبله،ارتفاع گیاه و عملکرد دانه اندازه‌‌گیری شد.یافته‌ها: نتایج این آزمایش نشان داد که بیشترین عملکرد دانه در کشت‌مخلوط گندم پابلند–تریتیکاله با عملکرد 9472 کیلوگرم در هکتار در شرایط آبیاری‌نرمال و کمترین عملکرددانه در کشت‌خالص جو پاکوتاه در شرایط تنش‌آبی با میانگین 3934کیلوگرم در هکتار به دست آمد. نتایج ضرایب‌همبستگی در شرایط آبیاری‌نرمال نشان داد که بین عملکرددانه با عملکرد بیولوژیک در شرایط آبیاری‌نرمال (**847/0r= ) وتنش‌آبی (**792/0r= ) بیشترین همبستگی مثبت و معنی‌داری وجود دارد. نتیجه‌گیری: سیستم کشت مخلوط گندم پابلند-تریتیکاله تحت شرایط آبیاری‌نرمال نسبت به سیستم کشت‌خالص گندم پابلند 16 درصد افزایش عملکرد نشان داد در حالی که با سیستم کشت‌خالص تریتیکاله تفاوت معنی‌داری را نشان نداد. وجود پوشش گیاهی بیشتر،وجود علف‌های هرز کمتر،پایین‌تر بودن دمای سایه‌انداز و به دنبال آن بالاتر بودن فتوسنتز جاری در شرایط تنش‌آبی و بالاتر بودن اجزای‌عملکرد در سیستم‌های کشت‌مخلوط نسبت به کشت‌خالص غلات مختلف می‌باشد که مجموع این عوامل باعث بالا بودن عملکرد دانه در نظام‌های کشت مخلوط نسبت به کشت‌خالص غلات مختلف شد. کاهش عملکرد در کشت‌خالص نسبت به کشت‌مخلوط به دلیل تنش‌آبی در مرحله پر شدن دانه می‌باشد. بنابراین کشت‌مخلوط در شرایط تنش‌آبی نسبت به کشت‌خالص بازده بهتری را نشان می‌دهد که احتمالا به دلیل کاهش رقابت برون‌گونه‌ای در کشت مخلوط ارقام می‌باشد.