بررسی اثرات کیفی استخرهای پرورش قزل آلای رنگین کمان بر رودخانه شاهرود با استفاده از شاخص ارزیابی سریع زیستی کفزیان Hilsenhoff

Abstract

در این تحقیق میزان آلایندگی فعالیت‌های دو مزرعه پرورش ماهی قزل آلای رنگین‌ کمان واقع بر روی سرشاخه‌ های خچیره و حسنجون در رودخانه شاهرود از حوضه سد طالقان، با استفاده از شاخص زیستی خانواده هیلسنهوف (HFBI) به‌ روش ارزیابی سریع (Rapid bioassesment) مورد بررسی قرار گرفت. نتایج به ‌دست آمده از شاخص زیستی با پارامترهای فیزیکی- شیمیایی و آلودگی رودخانه ‌های تحت تأثیر این مزارع، مقایسه شد. نتیجه بررسی اکسیژن‌ خواهی بیوشیمیایی 5 روزه نشان داد مقدار این پارامتر در هر دو سرشاخه نسبت به شاخه اصلی شاهرود بالاتر است اما مزارع پرورشی بر افزایش بار آلی تأثیر معنی‌ داری ندارند (0/05<p). تأثیر مزارع پرورش ماهی بر pH رودخانه در هیچ یک از ایستگاه ‌های نمونه ‌برداری معنی ‌دار نبوده است (0/05<p). مقدار کل جامدات معلق در محدوده رودخانه حسنجون نسبت به خچیره از مقادیر بالاتری برخوردار بود (0/05>p) هم‌ چنین محدوده رودخانه خچیره نسبت به محدوده رودخانه حسنجون، از آلودگی به ترکیبات فسفر به میزان کم ‌تری برخوردار بود (0/05>p). در نتیجه در مجموع مقدار آلاینده ‌های آلی در رودخانه حسنجون از خچیره بیش ‌تر بوده است (0/05>p). بررسی روند تغییرات فراوانی کفزیان درشت براساس این مطالعه نشان داد که در محدوده مطالعاتی بیش‌ ترین فراوانی آن‌ ها مربوط به خانواده Chironomidae از حشرات راسته دوبالان (Diptera) با میانگین کل فراوانی 11/6 عدد در متر مربع و پس از آن خانواده Elmidae از راسته قاب‌ بالان (Coeloptera) با میانگین کل فراوانی 10/0 عدد در مترمربع بود. نتیجه محاسبه شاخص زیستی هیلسنهوف براساس انواع و فراوانی کفزیان نشان داد که در محدوده رودخانه خچیره، وجود مزرعه پرورش ماهی قزل ‌آلای رنگین‌ کمان (با توجه به عدم وجود مراکزجمعیتی و آلاینده‌ های دیگر در بالادست) منجر به کاهش درجه کیفی این رودخانه به ‌میزان یک درجه از کیفیت "متوسط" در ایستگاه بالادست مزرعه (ایستگاه1)، به کیفیت "متوسط ضعیف" در ایستگاه پایین دست مزرعه (ایستگاه2)، در زمان نمونه ‌برداری می ‌گردد. اما وجود مزرعه پرورش ماهی بر کیفیت شاخه اصلی رودخانه شاهرود که از دبی بالاتری برخوردار است، مؤثر نبوده و در ایستگاه‌ های شماره 3 و 4 واقع در قبل و بعد از ورودی سرشاخه خچیره در شاخه اصلی شاهرود، تغییری در شاخص زیستی هیلسنهوف مشاهده نگردید. در سرشاخه حسنجون وضعیت کیفی بالادست مزرعه پرورش ماهی، با توجه به‌ وجود مراکز جمعیتی، از نظر شاخص زیستی هیلسنهوف در زمان نمونه ‌برداری "بد" بود که در اثر روند خودپالایی سرشاخه، این وضعیت بهتر شده و در پایین ‌دست مزرعه شاخص، وضعیت "متوسط" را نشان داد. شاخه اصلی رودخانه شاهرود در اثر ورود سرشاخه حسنجون، از وضعیت "خیلی خوب" در ایستگاه 7 به وضعیت "بد" در ایستگاه 8 تنزل پیدا کرد که تأثیر ورود آلاینده‌ های ناشی از این سرشاخه را به شاخه اصلی رودخانه، نشان داد. ‌نتایج حاصل از مقایسه فاکتورهای فیزیکی-شیمیایی و زیستی به ‌دست آمده در این مطالعه نشان داد که در زمان نمونه ‌برداری، مزارع پرورش ماهی موجود بر کیفیت شاخه اصلی رودخانه شاهرود تأثیر منفی نداشتند.