مطالعه فرمی و ساختاری کتیبه‌های نستعلیق در مساجد قاجاری اصفهان و مقایسه آن با نمونه‌های مشابه صفوی

Abstract

بسیاری از کتیبه‌های نستعلیق قاجار، توسط خوشنویسانی مانند آقا محمد باقر سمسوری و فتح الله جلالی، که در زمره‌ پیروان میرعماد و محمد صالح اصفهانی به شمار می‌روند، نوشته شده است. <br /> اصلی‌ترین سوال این پژوهش بنیادی این است که مهمترین تحولات فرمی و ساختاری کتیبه‌های نستعلیق در مساجد قاجاری اصفهان چیست؟ بدین جهت، ضمن بررسی جامعه آماری مورد نظر، بر اساس روش نمونه‌گیری طبقه بندی پسین، نتایجی قابل توجه حاصل شده است. مساجدی چون مسجد سید، رحیم خان، رکن الملک، کرمانی و صفا، پنج مسجدی هستند که کتیبه نستعلیق در تزئینات آنها دیده می‌شود. مطالعه روند تاریخی اجرای این کتیبه ها، نشان‌دهنده وقفه طولانی مدت در اجرای کتیبه‌های نستعلیق در طول سده 13 ه.ق است که به نظر می‌رسد، این روند کند با شتاب چشمگیری از نظر تعداد و تنوع، در اوایل سده 14 هـ.ق احیا شده است. تنوع رنگی بالا، تزئین پس زمینه قاب بندی‌ها و نیز نوآوری در فرم قاب‌ها، را می‌توان از جمله نوآوری‌های قابل توجه نمونه‌های قاجاری در مقایسه با نمونه‌های صفوی دانست.<br /> دستاورد دیگر این پژوهش، شکل‌گیری تفاوت‌های قابل ملاحظه‌ در زمینه اجرای کتیبه‌های قاجاری، نسبت به دوره صفوی است. جالب اینجاست که در جامعه آماری نمونه‌های قاجار، از کتیبه‌های گچی به عنوان زمینه استفاده نشده و بیشتر کتیبه‌ها به شیوه کاشی خشتی اجرا شده‌اند.