بررسی بسامدی تصویر در غزلیات سعدی

Abstract

تصویر یا تخیل از عناصر اساسی شعر محسوب می شود؛ از مهم‌ترین کارکردهای تصویر پیوند دادن ذهن و عین است و از طریق بررسی تصویرهای مجازی می‌توان به ذهنیت شاعر دست یافت. در شعر سعدی که به سهل و ممتنع شهرت دارد، کاربرد تصاویر به گونه‌ای است که بیش از اینکه خواننده متوجه ظرافت هنری تصویر شود، مجذوب زبان ساده شعر می‌شود. بسیاری از محققان شعر سعدی را فاقد تصویر می‌دانند. غزل سعدی همچون طیفی است که انواع گوناگونی از ابیاتی کاملاً تصویری یا ابیاتی نسبتاً حرفی در آن دیده می‌شود که حسب‌حال گونه عواطف عاشق را روایت می‌کند. با توجه به پیشینه غزل فارسی، و کارکرد تصویر در آن نمی‌توان غزل سعدی را فاقد تصویر دانست. این جستار گزارشی از نتایج پژوهشی توصیفی ـ بسامدی از تصاویر به کار رفته در غزلیات سعدی است. نتایج نشان می‌دهد که بیشترین تصویرسازی‌ها در شعر سعدی در حوزة پیکر انسان و اجزای بدن و هم-چنین حالات و کیفیات وجودی عاشق و معشوق می‌باشد. سعدی در موارد بسیاری با شگرد‌های تصویری یا زبانی تصاویر کلیشه‌ای، را تازه و خلاقانه می‌کند. گذشته از استعاره‌های مکنیه که مستعارمنه آنها واژگانی مانند جان، امید، دل و عقل است، با توجه به محسوس بودن تصاویر در حوزه غزل عاشقانه نسبت به غزل عارفانه که انتزاعی است، سویه تصاویر محسوس بسامد بیشتری دارد. ابداعات سعدی درحوزه تصویرسازی بیشتر مربوط به تشبیهات مرکب و تمثیلی است. نتیجة بسامدی این تصاویر در قالب نمودارهایی به نمایش درآمده است.