اثر ماندابی بر عملکرد و اجزای عملکرد دانه نخود در شرایط دیم

Abstract

سابقه و هدف: حدود ۱0 درصد از اراضی قابل کشت در دنیا و تقریباً یک میلیون هکتار از اراضی زیر کشت ایران دارای مشکل ماندابی است. زمانی که میزان آب خاک در حدی افزایش یابد که از جریان اکسیژن در خاک ممانعت کند، ماندابی اتفاق می‌افتد. گیاهان دارای مکانیسم‌های متفاوتی در برابر ماندابی هستند. میزان خسارت به نوع گیاه، رقم، مدت ماندابی، مرحله رویش گیاه، دمای آب و غیره بستگی دارد. بنابراین، پژوهش حاضر به منظور بررسی تأثیر مدت‌های مختلف ماندابی بر مراحل مختلف رشدی نخود در شرایط دیم انجام شد.<br /> مواد و روش‌ها: این پژوهش در سال زراعی 93-1392 در مزرعه تحقیقاتی پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه رازی، کرمانشاه انجام گردید. آزمایش به صورت کرت‌های خرد شده در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی در سه تکرار بر روی نخود رقم ‘ILC482'، اجرا شد. تیمارها شامل مراحل مختلف رشد استقرار، رویشی، گلدهی و غلاف‌دهی (به‌ترتیب 14، 70، 126 و 182 روز بعد از کاشت) در کرت‌های اصلی و مدت‌های مختلف ماندابی (بدون ماندابی، ۴، ۸ و ۱۲ روز) در کرت‌های فرعی بودند. کشت بصورت پاییزه و در شرایط دیم انجام شد. صفات عملکرد زیست توده، عملکرد دانه، شاخص برداشت، تعداد دانه در بوته، تعداد غلاف در بوته، وزن صد دانه، پروتئین دانه در انتهای فصل رشد و روند پر شدن دانه، شاخص سطح برگ، وزن خشک برگ و ماده خشک کل در طول دوره رشد اندازه‌گیری شد.<br /> یافته‌ها: نتایج نشان داد که در مراحل استقرار، رشد رویشی و گلدهی با افزایش مدت ماندابی عملکرد دانه افزایش یافت، اما در مرحله غلاف‌دهی مقدار این صفت کاهش نشان داد. بیشترین خسارت ماندابی به عملکرد دانه در مرحله غلاف دهی مشاهده شد. با افزایش مدت ماندابی تعداد دانه در بوته افزایش معنی‌داری (2/21 درصد) داشت ولی پاسخ وزن صد دانه معکوس بود. تعداد دانه در بوته در ماندابی در مرحله غلاف‌دهی، 40 درصد نسبت به ماندابی در مرحله گلدهی کاهش داشت. کمترین پروتئین دانه نیز در ماندابی در مرحله غلاف‌دهی و به مدت 12 روز به‌میزان 04/16 درصد بود. شاخص سطح برگ، وزن خشک برگ و وزن خشک کل با اعمال ماندابی در مراحل استقرار، رویشی و گلدهی افزایش یافت اما در مرحله غلاف‌دهی در تمامی مدت‌های ماندابی این صفات کاهش نشان دادند.<br /> نتیجه‌گیری: اعمال شرایط ماندابی در مراحل مختلف رشدی نخود در شرایط دیم (بجز مرحله غلاف‌دهی) نه تنها باعث کاهش عملکرد و اجزا عملکرد نشد بلکه بعد از رفع شرایط تنش، باعث بهبود و افزایش دوباره شده و بوته‌ها با تولید گل و غلاف‌های جدید، خسارت ناشی از ماندابی را جبران نمودند. علاوه بر این، بیشترین میزان خسارت نخود در تیمارهای بدون ماندابی (شرایط دیم) و مدت‌های ماندابی 12 روزه مشاهده شد.